Галоўны цэнтр Навагрудка — плошча, куды сыходзяцца навакольныя вуліцы. Непадалёк стаіць краязнаўчы музей (адкрыты летам 1992 года), а насупраць, на другім канцы, за пасаджанымі ў 50-ыя гады нашага стагоддзя дрэвамі — дом-музей вялікага паэта Адама Міцкевіча з роду, які даў двух геніяў: другі Міцкевіч (Канстанцін) стаў геніяльным беларускім паэтам Якубам Коласам.
Лічыцца, што Адам Міцкевіч нарадзіўся на недалёкім адсюль хутары Завоссе, але іншыя крыніцы ўказваюць сам Навагрудак. Дакладна вядома, што вучыўся ён тут, у дамініканскай школе (1815 год), тут стварыў пасля свае лепшыя паэмы і балады, тут быў ахрышчаны 12 лютага 1799 года. Тут цяжка хварэў, і, прынесены да абраза Божай Маці Наваградскай, цудоўна выздаравеў. Пра гэты абраз, мабыць, пісаў ён ва ўступе да «Пана Тадэвуша»: «Паненка... што горад замкавы бароніш з верным ягоным людам!» Адзін абраз Божай Маці, які тварыў цуды, захаваўся ў касцёле Праабражэння Гасподняга (як мы казалі, Фарнага, альбо, яшчэ больш дакладна, Вітаўтавай фары). Другі (яму, хутчэй за ўсё, прысвечаны Хваласпеў найсвяцейшай Панне Марыі, «цудамі слыннай у абразе Наваградскім пад аховаю кс. Базыльянаў вякуючай») быў уніяцкай святыняй і вывезены, па некаторых меркаваннях, у 1915 годзе падчас адступлення расійскага войска ў глыб Расіі, як былі вывезены шмат якія беларускія каштоўнасці. Тут Адам упершыню стаў пісаць вершы і зразумеў свой магутны спеўны дар... Ваколіцы Навагрудчыны амаль усе апетыя ім — і Туганавічы, дзе ён навекі пакахаў Марылю Верашчаку, і возера Свіцязь, дзе, як гавораць легенды і паданні, жывуць падводныя дзевы — свіцязянкі, і сам Навагрудак... Яго паэма «Дзяды» расказала аб старадаўнім звычаі тутэйшых жыхароў — адзначаць на Дзяды памяць памёршых і гаварыць з імі, як з жывымі, рыхтуючы стравы і абрады ўспомнення. Тут са сваімі сябрамі ён збіраўся на канікулах, калі вучыўся ў Вільні і гаварыў аб няшчасным лёсе свайго краю. Тут, у дамініканскім касцёле св. Міхаіла Архангела, была ўсталяваная памятная дошка, якую прывезла дачка паэта Марыя Гурэцкая (1898 год). Тут у баладзе «Люблю я» ён расказвае, як ехаў да Руты позна ўночы і ўбачыў прывід дзяўчыны, што пакутуе за адвергнутае ёю каханне...
(Дарэчы, у Руце, у 1574 годзе, нарадзіўся і беларускі пісьменнік XVII стагоддзя, трэці уніяцкі мітрапаліт Іосіф Вельямін Руцкі, які склаў статут уніяцкага ордэна Святога Базыля, а перад смерцю выдаў у Кракаве сваё «Завяшчанне» на лацінскай мове.) Сябрам А. Міцкевіча стаў будучы народны герой Чылі Ігнат Дамейка, які нарадзіўся таксама пад Навагрудкам у маёнтку «Нядзведка», а пасля паўстання 1831 года выехаў спачатку ў Саксонію, затым разам з Адамам Міцкевічам — у Парыж. У 35 гадоў ён паехаў працаваць у Чылі, мабыць, не думаючы, што пражыве ў гэтай краіне 46 гадоў, стане яе героем, у гонар якога назавуць горны хрыбет у Кардыльерах, малюска, мінерал і кветку. Перад смерцю наведаў сваю радзіму — але памёр у Сант'яга, дзе яму пастаўлены помнік.
Яшчэ адна славутасць Навагрудка — лекарка Саламея Русецкая (па мужу Саламея-Рэгіна дэ Пільштэйн). Выйшаўшы першы раз замуж за нямецкага лекара-пратэстанта Якуба Хальпіра, яна разам з ім паехала ў Стамбул, дзе муж яе стаў лячыць тутэйшых людзей. Валодаючы жывым і дапытлівым характарам, Саламея пры гэтым набыла нядрэнныя веды ў хваробах вачэй.
Далей жыццё яе нагадвае прыгодніцкі раман — зайздроснікі агаварылі іх перад вялікім Візірам. Муж і жонка вымушаныя былі хавацца, апраўдвацца завочна. Пасля шчасце ім усміхнулася, але захварэла Саламея, муж паехаў у Боснію адзін — і трохі падлячыўшыся, маладая жанчына таксама адна паехала ў доўгае падарожжа. I чаго толькі там не было! У Ямбале лячыла жонку і сына татарскага хана Алімгірэйсултана. У горадзе Філіпбей (Плоўдзіў) дзяўчынка ад яе мікстуры захварэла, памерла — і доктарку выпусцілі толькі, калі сама яна выпіла тыя лекі. У дарозе яе выкралі, завезлі да разбойнікаў, дзе яна вылечыла галавара банды. У Сафіі Саламея паступіла на службу ў гарэм пашы. Затым смерць мужа, падарожжа, выкуп палонных аўстрыйцаў, адзін з якіх стаў пасля яе мужам. Турэцкая разня і ўсе жахі вандалізму, падчас якіх яе не кранулі. Каханне трансільванскага князя, якому яна адмовіла і які аб'явіў яе аўстрыйскай шпіёнкай. Выратавала яе зноў лекарскае майстэрства. Пасля — паездка ў Пецярбург, знаёмства з царыцай Аннай Іаанаўнай, зноў падарожжа. Мільгаюць Нясвіж (дзе ўспамінаецца князь Радзівіл), Кіеў, Камянец-Падольскі і зноў Дубна і Хоцін, дзе паўторна яна стала прыдворнай лекаркай султанскага гарэма...