Грукнулі дзверы - муж прывёў з прагулкі сабаку. Валтузня, скрыгат кіпцяў па падлозе, жаласнае скавытанне пад дзвярыма... Ну добра, добра, давай прывітаемся, істотка наша калматая, лінючая... Каб жа ж мопс які, а то аўчара. Сынаў сюрпрыз. Хвастом радасна стукае, быццам Вій праз падлогу ломіцца.
Муж, моўчкі ацаніўшы колькасць раскладзеных вакол кампа папер, прынёс мятнай гарбаты і пайшоў пісаць сваё... А перада мной радаводныя дрэвы вуглавата раслі на аркушах, нагадваючы не дрэвы, а канструкцыі з жалезных пруткоў. Імёны людзей, якіх ніхто ніколі не ўспомніць, павісалі на іх цэтлікамі. Канструктывісцкі лес гісторыі.
Два эпізоды прасіліся ў раман.
Першы. Удзячныя мужычкі ў часы міласэрнага Жыгімонта і Люцынды двойчы спрабавалі спаліць маёнтак і шпіталь. Вядома, у святой упэўненасці, што паны - чараўнікі.
Другі. У 1896 годзе фалькларыст Павел Шэйн запісаў у Крукавічах ад васьмідзесяцігадовага селяніна Карпа Ваўчка мясцовую легенду.
Страшнаватую легенду, праўду сказаць.
Жыў адзін пан, чарнакніжніцтвам займаўся. Святыя дні не шанаваў, вучоным дужа сябе лічыў. Ехаў ён неяк праз лес ды сустрэў прыгожую дзяўчыну, апранутую як шляхцянка, якая зёлкі збірала. Захацеў ён узяць яе за жонку, а тая і кажа: пайду, калі дазволіш мне зёлкі збіраць ды людзей імі лячыць, бо зарок у мяне такі. Пан згадзіўся. Зажылі яны добра. Пані лекавала, хто да яе прыходзіў, і грошай не брала. А ў пана былі два сябрукі, з якімі разам чарнакніжніцтвам займаўся. Надта ім цікава было, хто ж такая красуня. От падпільнавалі яны, як пані ў лес за зёлкамі ходзіць. Бачаць - валасы распусціла, а па іх срэбная раса коціцца ўверх-уніз. І здагадаліся, што жонка іхняга прыяцеля - гаёўка. Дух лясны, які дарам ацаляльніцтва валодае. А ў куфры ў яе, відаць, лекі ад смерці. Падгаварылі яны пана. Як жонка ў лазню пайшла, той скраў ключы і адчыніў куфар. А там у рушніку трава загорнутая. І напісана на рушніку, што сіла гэтай травы такая... Калі цмоку даць - яго знутры разарвець. Калі парадзісе даць - яна лёгка народзіць. Калі мужчыну даць - ён жыццё нанова пачнець. От закарцела пану паспытаць, як гэта - жыццё нанова пачаць. Нарыхтаваў адвару з тае травы, пайшоў з сябруком у леснічоўку. Вып’ю, кажа, а калі кепска будзе, дай мне з іншага кубка тоўчаны рог азінарога, які ад любых атрутаў дапамагае. Выпіў пан, і стала яму косці круціць, цягліцы рваць. Сябрук лекі не даў, а ўзяў ды ўцёк, і нікому нічога не сказаў. Праходзіць дзень, другі... Сталі пана шукаць. Знайшлі ў лесе яго адзежу, вырашылі, што ваўкі нешчаслівага задзёрлі. А сябрук увесь гэты час ягоную жонку суцяшае, пакуль не згадзілася замуж за яго выйсці. Вось сядзяць яны ўтрох: гаёўка, яе новы муж ды трэці з кампаніі. А ў дзверы хтось стукае. Хлапчыска хворы ўвесь, трасца яго трасе, з лахманоў вошы сыплюцца. Ды кажа, што ён гаспадар гэтага маёнтка. Той, што з гаёўкай ажаніўся, загадаў вар’ята з двара гнаць. А другі сябрук узяў калаціну і давай госця біць. Біў, біў дый забіў. Пані потым выйшла паглядзець, бачыць - на шыі хлапца крыжык, які ў яе мужа быў. Прыгледзелася, скеміла штось. Шусь да свайго куфра, адчыніла - а травы няма. Здагадалася яна, што гэта яе муж нябога, ды позна ўжо. Збегла ў лес, і не бачыў яе больш ніхто.
Нейкая страшнаватая праўда хаваецца за гэтай фантасмагорыяй.
Легенду абавязкова трэба выкарыстаць. Магчыма, перанёсшы ў наш час. Вох, і намучаецца ў мяне Корвус...
Я пацерла вочы, натомленыя маніторам. І зноў у адной кампаніі - здрайца, кат і ахвяра... І водгулле легенды пра святую Маргарыту: цмок, якога разрывае знутры, чароўная зёлка, што дапамагае парадзіхам...
Я з уздыхам абвяла позіркам шыхты энцыклапедый ды даведнікаў на паліцах уздоўж сцен, уласнаручна абклееных мною зверху белымі, унізе шурпата-шэрымі шпалерамі. Вось здаецца, у гэтых тамінах мусіць быць усё... А гэта як нерат у мора закінулі. Што выцягнулі, тое і вывучаюць, і здаецца, гэта і ёсць мора... Мае звесткі пра Люцыяна Станіслававіча Корвуса былі адрывістымі, як у студэнта, што на лекцыях гуляў у таньчыкі.