1987
Браць і аддаваць
Дыялог з крытыкам Алай Сямёнавай
— Напэўна, лагічна апраўдана будзе адразу ж акрэсліць тэму гутаркі — праблемы паэзіі, яе стан у апошнія два-тры дзесяцігоддзі і фактары, што маюць уплыў на яе. Ну і, натуральна, ваша творчасць. Дарэчы, як вы лічыце: ці змянілася яна за гэты час, а прайшло ўжо болей як 30 год, як з'явіўся ў друку першы ваш верш? Як творчасць іншых уплывала на вас? Ваша залежнасць як чалавека і як паэта ад літаратуры, музыкі, жывапісу, тэатра?
— За апошнія дзесяцігоддзі паэзія прайшла вялікі шлях, няўхільна набліжаючыся да гранічнай шчырасці, да простай і неабходнай, як аржаны хлеб, праўды. Усмак намаўчаўшыся, а пасля і часцей за ўсё па-пустому накрычаўшыся ў пяцідзесятыя гады, паэзія 60-х пачынала з адмаўлення аджылых догмаў цэлага перыяду жыцця, акрэслснага як культ асобы. Натоўп чытачоў і шанавальнікаў паэзіі не маглі змясціць сталічныя стадыёны. Паэты так гучна вяшчалі, менавіта вяшчалі, а не казалі, не гаварылі, што некаторыя вельмі хутка сарвалі голас. Пасля пайшла паласа так званай ціхай лірыкі, ціхай паэзіі. I адразу ж на гэтую ціхую паэзію накінуліся крытыкі, адвяргаючы яе, як якіясьці прысядзібныя ўчасткі. Гэта потым ужо эканамісты падлічылі, што тыя няшчасныя прысядзібпыя ўчасткі якраз і даюць вялікі працэнт натуральнага прадукту на агульны наш стол. Любыя крайнасці маюць і свае плюсы, і свас мінусы. Гучным крыкам, як я ўжо сказаў, можна сарваць голас, а ціха гаворачы, можна перайсці на гэтакі шэпт, які і сам наўрад ці ўцяміш. Што ўжо тады казаць пра аўдыторыю залы, рэспублікі, краіны! Наогул жа, паэзія заўсягды шукае залатой сярэдзінкі між крыкам і шэптам, паміж калючым дэклараваннем і халодна-серадняковым затлумам. На выручку ідуць крытыкі, вытлумачальнікі. Здараецца, што непапраўна рытарычную паэзію з лёгкім сэрцам называюць і грамадзянскай, і надзённай, і неабходна-вострапраблемнай. Сумнае і халоднае паўтарэнне старых ісцін крытыкі стараюцца падаць як філасафічнасць, роздумнасць. Для большай перакананасці толькі ў адпаведную графу прастаўляюцца прозвішчы, імёны, якія часцей за іншых гучаць на вуснах тых жа крытыкаў. Паэзія прайшла ўсё — ад славаслоўя і вітальных од да канкрэтнай і дзейснай крытыкі таго, што трэба крытыкаваць, і ў выніку яна загаварыла пра надзённае і вечнае, пра канкрэтнае і ўсеагульнае. I праўда, паэты самі добра-такі прысталі ад лозунгавай крыклівасці, ім захацелася задумацца, памаўчаць, узважыць падзеі хуткацечнага дня на шалях часу і свайго сумлення.
Паэзія — гэта агромністая і шумная чарга па ісціну, па права выказаць сваё меркаванне, вынесці свой прысуд той ці іншай з'яве. Чарга таму і шумная, што ў ёй перагаворваюцца, даказваюць сваю правату, падчас штурхаючы суседа,— адсюль і пачуццё локця, парой вострага. Паэты заўсягды звязаны адзін з адным, як бы яны ні адпрэчвалі адно адное. Як кажуць, адной вяроўчынай звязаны.
Асабіста мяне па чарзе захаплялі і гэтым самым патрабавалі пэўнага пераймання Андрэй Вазнясенскі і Яўген Еўтушэнка, Эдуардас Межэлайціс і раптоўна абноўлены на пачатку 60-х Леанід Мартынаў, незвычайны сваёй празаічнасцю Барыс Слуцкі і амерыканец Роберт Фрост, класічная кітайская і японская паэзія, Булат Акуджава, што загучаў адразу і на ўсю краіну, і латыш Ояр Вацыеціс, загадкава-прываблівы сваім лірызмам, і, вядома ж, свае, родныя — заўсёды непрадказаны Пімен Панчанка і класічпа стрыманы Аркадзь Куляшоў. Пяшчота і пакора, дзёрзкасць і ўпэўненасць. Усё ішло прылівамі і адлівамі. Ды вечнымі ў сваёй нязменнасці былі, застаючыся недасяжнымі, зусім простыя на першы погляд, незатлумныя Аляксандр Пушкін і Максім Багдановіч, Янка Купала і Сяргей Ясенін.
Спачатку падспудна, а з гадамі ўсё мацней і мацней бярэ ў палон вусная народная творчасць, фальклор, калі па-навуковаму. На шчасце, родам я з тых мясцін, дзе яшчэ і да сёгшяшняга дня жыве народная песня, не прыглушаная магнітафонным громам, яшчэ не сцерлася вобразнае слова, трапяткое ў сваёй першароднасці.
Некалі, чытаючы Пушкіна, стараўся я параўнаць апісанне ў яго зімы, лесу, возера са сваімі роднымі мясцінамі. Гучанне ягонага радка чаравала. Пасля «пленительнй сладости» рускага слова здаваліся не зусім складанымі пашыя народныя песні, занадта простымі. Не адразу ўцяміў, што якраз на гэтай вось народнай глебе і засвяцілася, заззяла слова Пушкіна. Бо якраз пракаветнае слова, узятае з каранямі, свежае, як толькі што выкапанае з зямлі дрэўца, і дае глыбіню радку, акрэсленасць думцы, стройнасць і палкасць пачуццю,— усё таму, што заземлена ў роднай стыхіі.