Уразіла мяне і да канца дзён хваляваць будзе тая ўвага, з якой ставіўся Іван Паўлавіч да ўсяго, што адносілася, што тычылася літаратуры.
«Полымя» толькі надрукавала падборку лірыкі Федэрыка Гарсія Лоркі «Блакітны звон Гранады» ў маім перакладзе. Аднойчы Іван Паўлавіч у выдавецтве вёў чарговы бой з тэхрэдамі, якія ўсё патрабавалі то скараціць нешта, то дадаваць абзац, а ён, пярэчачы, гарачліва заўважаў, што Леў Талстой не пазнаў бы ні «Вайны і міру», ні «Анны Карэнінай» пасля такіх скарачэнняў. Калі ўсе перамовы з тэх-рэдамі скончыліся, ён раптам далікатна і лірычна сказаў сваю думку пра мае пераклады, падбадзёрыў.
Натуральна, што выданне зборніка лірыкі вялікага паэта па-беларуску паслаў я Івану Паўлавічу, паслаў і свой зборнік «Свята пчалы». I калі вярнуўся з чарговай паездкі на Ушаччыну, то дома сказалі — званіў Іван Мележ і дужа цёплыя словы казаў. I шчаслівы быў я, калі праз колькі дзён зноў пачуўся тэлефонны званок і Іван Паўлавіч шчодра, трэба сказаць, навырост ацаніў маю працу.
Помніцца Іван Паўлавіч на сходах, нарадах, дыскусіях — спакойны ў голасе і ўтрапёны ў думках, непахісны ў сваіх пераконаннях; на сустрэчы з чытачамі — уважлівы да кожнага пытання і, як расчулены бацька, рады, што дзяцей ягоных і шануюць, і ведаюць; у паездках — зацікаўлены і ўзрушаны жыццёвым клопатам.
Напаміпам пра сонечнае падарожжа ў маі 1976 года падчас Дзён літаратуры і мастацтва Украіны на Гомельшчыну, у прыватнасці, у родны Івану Мележу Хойніцкі раён, сёння ў мяне кніга «Белыя вішні і яблыні», якую падпісвалі ўдзельнікам свята братэрства землякі пісьменніка.
У хойніцкім Доме культуры, у гасцінным палескім застоллі сабраліся і героі кніг Івана Паўлавіча, і сваякі ягоныя, блізкія і далёкія, многія нават абліччам падобныя на яго. Вялікая радня! Хоць сам пісьменнік не змог на гэты раз прыехаць у родныя мясціны, але ён быў увесь час з усімі — ва ўспамінах, у згадках, у тостах, у пажаданнях яму і плёну і здароўя.
Пасля, калі ў Мінску расказаў я Івану Паўлавічу пра добрыя ўражанні, перадаваў яму прывітанні ад знаёмых і дарагіх людзей, ажно маладзеў аўтар «Палескай хронікі»: здаецца, у гэты міг ён быў сам зноў у родным Палессі.
Падарожжа гэтае пасля выявілася шчодра на старонках вядомага ўкраінскага празаіка Юрыя Збанацкага, Героя Савецкага Саюза, які партызаніў у родных мясцінах Івана Мележа, у радках узнёслых і пашанлівых украінскіх паэтэс Тамары Каламіец і Святланы Повэнка, у вершах Казіміра Камейшы.
Усіх, хто склаў нашую невялікую літаратурную брыгаду, натхніў на шчырае слова родны край Івана Мележа.
Ніколі не думаў я, калі чуў, калі бачыў Івана Мележа, што буду жыць на вуліцы, якая носіць ягонае імя. Цяпер кожны раз на канвертах лістоў сябрам сваім выводжу я імя, вядомае далёка і шырока. Гэтае ж імя пішуць мае сябры, калі шлюць весткі ў Мінск.
А цераз вуліцу, пачынаючы яе, сілуэціцца на мемарыяльнай дошцы знаёмы профіль, а даты жыцця і смерці яшчэ раз падкрэсліваюць, як рана пайшоў ён ад нас і як шмат зрабіў улюбёны сын Беларусі за кароткі свой век.
Тван Мележ вучыў шанаваць роднае слова, вучыў казаць праўду, вучыў быць шчырым са сваім сумленнем. Яго прысутнасць у нашай літаратуры як бы ставіла ўсё на сваё належнае месца, не давала магчымасці самарэкламнікам выстаўляць напаказ сваю персону.
Яго прысутнасць павінен адчуваць кожны, хто хоча сказаць сваё слова ў літаратуры.
1981
Ён вёсны будзіў
Было ў яго адно самае ўлюбёнае слова, якое ён не казаў, а неяк па-асабліваму выгукваў, укладваючы ў выгук гэты ўсё сваё захапленне, усё ўсцешнае замілаванне ці ўдалым радком, альбо нечаканым вобразам таварыша па пяру, ці надзвычайнасцю роднага краявіду, слова, поўнае прасторы і цішыні, кругла-бухматае, як марознае паветра, што няпрошана і жадана ўрываецца ў хату, калі вяртаецца дадому сын: — Цудоўна!
Слова гэтае амаль дакладна перадавала душэўны стан паэта, закаханага ў даверлівую красу свайго краю, паэта, чый слых поўніўся суладнымі гукамі беларускае мовы. Паэт любіў жыццё прагна і ўзнёсла, бо ўзрост ягоны, хоць і не быў на перадавой, не хадзіў на баявое заданне з народнымі помснікамі, ведаў, чым пахне ліха, як пахне порах — вайна не пашкадавала ні сэрцаў, ні летуценняў падлеткаў, ці, магчыма, правільней будзе сказаць, падлёткаў, чые крылы, пачуўшы волю мірнага неба, імкліва набіралі вышыню.