Выбрать главу

I тыя, хто да сівых валасоў пранёс у душы затоеную, не кожнаму воку давераную любоў да паэзіі, адказваюць не раздумваючы — Пімен Панчанка.

Ветэраны, воіны і помснікі народныя, а іх штогод меней і меней, з сумам і ўспомненай радасцю, нібыта рэха маладосці гукаючы, адказваюць — Пімен Панчанка.

Адразу ж пасля Вялікай Айчыннай вайны стаў паэт адным з першых у шарэнгу байцоў за праўду і справядлівасць, у шарэнгу барацьбітоў за мір, за яснае неба і распагоджаныя ўсмешкі. Доўга ж тады цягнецца «мода» на Пімена Панчанку. На вокладках зборнікаў паэзіі вышэйшай пробы даты: «Дарогі вайны» — 1943 год; «Далёкія станцыі» — 1945 год; «Гарачыя вятры» — 1947 год. Няцяжка прыкінуць, колькі гадоў было тады майстру, калі ўлічыць, што нарадзіўся ён 23 жніўня 1917 года.

Не модай, не шанцаваннем у літаратурным жыцці, не пасляваенным асабліва чулым да паэзіі чытачом і не надта густанаселенай пасля вайны роднай літаратурай тлумачыцца поспех панчанкаўскага слова. Поспех гэты адразу выніковы і трывалы, забяспечаны залатым запасам вечнай маладосці таленту, гранічнай шчырасцю і адкрытасцю.

Кожны радок паэта як аголены нерв лініі высокага напружання, той ліпіі, якая яднае сэрцы людскія, якая ў момант кароткага замыкання дае ўспышкі азарэння, ад якіх вякам свстла.

Вялікая Айчынная вайна была найсуровым выпрабаваннем для народнага духу, яна гартавала няшчадна, яна правярала на трываласць і вечнае слова паэзіі. I вершы Пімена Панчанкі ваеннага часу, такія пранізлівыя, такія адкрытыя, увайшлі ў залаты фонд усесаюзнай паэзіі. Малады гадамі, але сталы майстэрствам вярнуўся паэт з франтоў. Славутае «Вока снайпера» заканчвалася радкамі:

I зноў адкрыта снайперскае вока Для птушак, дрэў, сяброў і зор высокіх.

З 1943 года, калі пісаўся гэты верш, прайшло шмат часу. Але вока паэта, лютае да ворагаў, да ўсёй пошасці і погані, што яшчэ ашываецца на закутках у баку ад нашых велічных спраў, адкрыта для ўсяго светлага.

Пімен Панчанка імкнецца ўбачыць як мага болей і ўсё ўбачанае ўзважыць на шалях нашай праўды, на шалях свайго сумлення. Не адна «Тысяча небасхілаў» скарылася паэту, і ўсе «Чатыры кантыненты» не ўмясцілі радасці і гневу ягонага. Усю паэзію самага любага для чытацкай душы паэта ў нашай рэспубліцы можна назваць імем аднаго з ягоных зборнікаў — «Кпіга вандраванняў і любові». Таму Пімен Панчанка, як ніхто іншы, самы багаты на сяброў (дый на ворагаў не бедны, бо яўна ж не даспадобы ўсім прайдзісветам, марнатраўцам словы лютасці, словы непрымірымасці) і ў нашай краіне, і далёка за яе межамі.

Не выпадкова старэйшымі таварышамі, паплечнікамі, аднадумцамі паэта былі Янка Купала і Аляксандр Твардоўскі, Пятрусь Броўка і Аляксандр Фадзееў, Аркадзь Куляшоў і Міхаіл Святлоў, Іван Мележ і Аляксандр Пракоф'еў. У Сібіры і ў Балгарыі, на Каўказе і ў Чэхаславакіі — паўсюль ведаюць, любяць і цэняць Пімена Панчанку — бескампраміснага, рашучага і пяшчотнага.

У свае сталыя гады майстра пытае чытача свайго, і сябе адначасова пытаннем правярае, і сам жа адказвае:

Вы начавалі над ракой на сініх паплавах? Я начаваў. I сенам пах маленства Млечны Шлях. Яшчэ ён пах тады расой, прытоенай слязой. Загадкі зорныя плылі маўкліва нада мной. Было і потым разгадаць жыццё мне не лягчэй — Бясконцы Млечны Шлях вачэй, жывых людскіх вачэй. Цяпер у зорную пару жыву я між лясоў. Шлях на мяне глядзіць вачмі загінуўшых сяброў...

Гэта не вершы, якія напісаны за пісьмовым сталом па ўсіх законах вершавання, гэта словы, што самі папрасіліся ў паэта, каб ён занатаваў іх, каб з людзьмі падзяліўся радасцю адкрыцця іх.

Панчанкаўскае слова, заўсёды нечакана выбуховае — яно ад партызанскіх падрыўнікоў, што пад адхон эшалоны куляць умелі, непасрэдная спадчыннасць. Панчанкаўскае слова глыбінпае, баравое, на ім раса з даспелых яблыкаў і з азяблай атавы роднай Бягомльшчыны — яно ад матулі, ад народа па душэўнай спадчыне.

Ці плачу я, ці пяю, Ці размаўляю з матуляю — Песню маю, мову маю Я да грудзей прытульваю.

Панчанкаўскае слова заўсёды полымнае і непрымірымае да ўсяго таго, што яшчэ часам тармозіць наш наступальны рух у заўтрашні дзень,— яно ад агнёў рэвалюцыі і партызанскіх, ад рэвалюцыйнай спадчыннасці аднагодка Кастрычніка.

Словы праўды, Нас вы ратавалі У часіны грозных небяспек. Словы фальшу, Вас па рытуалу Мямліць раўнадушны чалавек.