Заўсягды, судакранаючыся з творчасцю Маякоўскага, адчуваеш сябе і прыгнечана-прысаромленым і прасветлена-ўпэўненым. Паэзія Маякоўскага стымулюе, прымушае думаць, бачыць, шукаць — узмацняць «дыктатуру вока».
1983
Пяты майстар
Апошнім часам шмат увагі надаецца праблемам мастацкага перакладу. Друкуецца процьма артыкулаў, іншыя з іх нагадваюць рэцэпты — як трэба перакладаць. На рэцэпты не скупыя тэарэтыкі, тут яны аж праз меру шчодрыя. Толькі ўсё гэта болей нагадвае добрыя парады, накшталт тых, як паводзіць сябе. А пераклад — гэта закаханасць, вынік захаплення і любові.
Перакладчык, вядома, мусіць так любіць арыгінал, так апантана захапіцца ім, каб гэтая любоў, гэтае замілаванне і ўтрапенне непазбежна перадаліся і чытачу. Перакладчыка, як і аўтара, у роўнай ступені хвалюе лёс арыгінала. У мастакоў ёсць паняцце — аўтарская копія. Ці не адбываецца нешта падобнае і з перакладам?
Калі ж справа тычыцца блізкіх, роднасных моў, нечаканкі і небяспекі, якія пільнуюць перакладчыка, вырастаюць удвое. I таму перакладаць з беларускай мовы на рускую і наадварот варта з асаблівай асцярогай, з асаблівай чуйнасцю. Гэтую працу, ужываючы вайсковы тэрмін, можна параўнаць хіба што з рызыкай мінёраў. Адзін недакладны рух — і ўсё ўзлятае ў паветра. Ці проста рушыцца, бурыцца. Але самае галоўнае — перакладаць паэзію мусіць паэт!
У вершы, прысвечаным Петрусю Броўку, Якаў Хелемскі так вызначыў і працу перакладчыка, і меру ягонай адказнасці за лёс сабрата:
Шчаслівай імянінніцай адчула сябе беларуская песня, загучаўшы па-руску, калі вялікі пралетарскі пісьменнік М. Горкі пазнаёміў рускамоўны свет з купалаўскім вершам «А хто там ідзе?». Горкаўскія традыцыі плённа прадоўжылі, знаёмячы рускага чытача з паэзіяй Беларусі, А. Твардоўскі і М. Ісакоўскі, А. Пракоф'еў і М. Браўн.
Новы пералік імёнаў бясконца багаты, і павялічваецца ён штодня.
У мінулым нашыя класікі падчас неслі немалыя страты. Да перакладу, поруч з майстрамі, прыкладаліся і самаўпэўненыя пасрэднасці. Адчувалася самавольства і абмежаванасць складальнікаў. Вось і атрымлівалася так, што карыфеі беларускага паэтычнага слова прыходзілі да рускага, да ўсесаюзнага чытача будзённымі, па-вучнёўску прыгладжанымі.
Тым болей усцешна, што напярэдадні стагоддзя з дня нараджэння заснавальнікаў сучаснай беларускай літаратуры з'явіліся новыя, сапраўды мастацкія пераклады, зробленыя паэтамі Масквы, Ленінграда, Мінска. Намеціліся зрухі на лепшае. Тут дарэчы ўпамянуць нашага земляка Н. Кісліка — ягоны пераклад выбраных лірычных твораў Янкі Купалы стаў прыкметнай падзеяй у перакладчыцкім свеце.
Нашым сучаснікам, майстрам роднага слова Петрусю Броўку, Аркадзю Куляшову, Максіму Танку, Пімену Панчанку пашанцавала на самым пачатку. Іхнія вершы ў розныя часы падавалі рускаму чытачу Ісакоўскі і Святлоў, Смелякоў і Сямынін, Пракоф 'еў і Ус. Раждзественскі.
I, вядома ж, тут трэба абавязкова згадаць імя даўняга і вернага сябра Беларусі, бездакорнага майстра перакладу Якава Хелемскага.
Сам прызнаны як выдатны рускі паэт, ён не аддзяляе ўласную творчасць ад захопленай працы над радкамі, створанымі іншамоўнымі таварышамі па пяру.
Любоў да беларускага ўзвышана-зямнога слова нарадзілася ў Якава Аляксандравіча на суровых дарогах вайны. Яна гартавалася нягодамі, яна прайшла выпрабаванне часам. Сам паэт пра гэтае ў адным сваім вершы-прызнанні сказаў:
Суровай восенню 1941 года рэдакцыя газеты Бранскага фронту «На разгром врага», дзе працаваў ваенным карэспандэнтам Якаў Хелемскі, размяшчалася вобак з газетай «За Советскую Белоруссию». Гэтае малафарматнае аператыўнае выданне самалёты нароўніцу з боезапасамі перакідвалі праз лінію фронту, у партызанскі край. Сярод тых, хто ствараў баявую крылатую газету, былі тады вядомыя беларускія пісьменнікі і паэты. Дастаткова назваць Петруся Броўку, Максіма Танка, Пімена Панчанку. Непадалёк, у паходнай газеце 11-й арміі служыў Аркадзь Куляшоў. Якое сузор'е!