Парастак радка, галінка верша

Вось тады і пачаў вывучаць беларускую мову масквіч Якаў Хелемскі, спасцігаючы ў цесным паразуменні з новымі сябрамі, пазнаючы мелодыку роднаснай мовы ў канкрэтным, баявым прымяненні.

Хелемскі шчасліва ўнік небяспекі лінялага ўсё-падабенства аўтараў, якіх перакладае адзін чалавек, адзін паэт. Узнёсласць і душэўная шчырасць Петруся Броўкі, філасофская глыбіня і класічная дасканаласць Аркадзя Куляшова, наватарства формы і акрэсленасць думкі, падмацаваная народным светаўспрыняццем Максіма Танка, апантаная неўтаймаванасць пачуцця, вострае адчуванне часу і яго няўлоўных зрухаў у Пімена Панчанкі — усё гэта захавана ў перакладах Якава Хелемскага.

Земля, омытая ручьями,
Тулуп снимает снеговой,
Нарушив зимнее молчанье,
Обменивается речами
С апрельской звонкой синевой.
Продленный день встает над нами,
Характер проявляя свой
Во всем — в рассветном птичьем гаме
И в том, что льдинки под ногами
Сменились храброю травой.

Гэта гучыць па-руску Пятрусь Броўка, радасны, таропкі, парыўны, які да апошніх дзён сваіх не развучыўся здзіўляцца. Вы адразу ж пазнаеце ягоную інтанацыю, ягонае лірычнае нецярпенне, ягонае імкненне падзяліцца з чытачом непадробным захапленнем ад свята веснавога жыцця.

Важкасць страфы, дакладна акрэслены ход думкі куляшоўскага «Варшаўскага шляху» перададзены адпаведна Якавам Хелемскім. Здаецца, не перакладчык, а аўтар чытае сваю паэму па-руску:

Мой шлях! Еще не убраны обломки
Войны — осколки, щепки, головни.
Нас, проступая грозно сквозь потемки,
Как памятники, окружают пни.
Шумели тут вершины боровые,
И — ствол к стволу — гудел лесной орган.
Он смолк, как песня те, что под курган
С собою унесли певцы былые.

Узор танкаўскай афарыстачпасці пры нечаканым павароце думкі — верш «Ля тзлевізара».

Перекопаны нивы серые,
Не под хлеб войною распаханы.
Надрывается артиллерия,
И фугасные бомбы ахают.
Чтоб не видеть огонь над Свислочью
И круженье свинцовой замети,
Я могу телевизор выключить,
Где найти выключатель памяти?

Не заўсягды змяшчаецца ў каляныя рамкі літаратурна-крытычных вызначэнняў выбуховы і паэтычна наравісты Пімен Панчанка. Гэта ён пытае:

Где ночует жаворонок,
Скажите,
Рядом с тучей
Или в росном жите?
К вам с таким вопросом
Обращаюсь,
Я к своим истокам
Возвращаюсь...
Спрашиваю,
Где поет, кочует?
Может, он
В душе моей ночует?

Цытаваць можна да бясконцасці — настолькі майстэрскія пераклады Якава Хелемскага. Паўпрэд нашай паэзіі перад рускім чытачом паспеў зрабіць гэтак багата, што даводзіцца адно шчыра і ўдзячна здзіўляцца натхнёнай працы Якава Аляксандравіча. Бадай што самая пераканаўчая анталогія беларускай паэзіі магла б скласціся з перакладаў гэтага выдатнага майстра і прапагандыста нашай літаратуры. Прызнаюся, прыемна казыча беларускае самалюбства падчас сустрэч з паэтамі рэспублік хоць бы такое вось: «Беларусам пашанцавала — у іх ёсць свой — Хелемскі!» Добрае гэта і дакладнае слова — свой!

«Толмач, связной, перелагатель песен» — сціпла называе сябе Якаў Хелемскі. Ды нам відаць за гэтым гранічная няшчаднасць, бязлітаснасць да сябе і вышэйшая мера сціпласці, а якраз яны і выяўляюць, выдаюць сапраўднага паэта, глыбокаадукаванага, цалкам пагружанага ў шматпакутгіы побыт паэзіі.

Павел Антакольскі ў свой час заўважыў: «...Размова ідзе пра Хелемскага — паэта своеасаблівага складу, у каго найперш за ўсё шырокі кругагляд, рознабаковая культура, высакародныя палкія прыхільнасці, вернасць ім — вернасць самому сабе». Сказана і вычарпальна, і дакладна, сказана па сутнасці, майстрам пра майстра, старэйшым пра спадкаемцу.

Удзячны Якаву Хелемскаму Расул Гамзатаў у прадмове да «Избранного» рускага паэта падкрэсліў узрослае майстэрства творцы і перакладчыка ў іх непаўторным адзінстве: «Ёмістасць вобразаў, беспамылковасць бачання, эканомнае вьтдаткаванне паэтычных сродкаў, а адсюль і афарыстычнасць фразы, боль, які ніколі не пераходзіць у крык,— усё гэта істотная своеасаблівасць паэзіі Хелемскага.