У эміграцыі ў Швейцарыі ён прыгадае і па памяці перакладзе беларускую народную песню пра тое, як «былі ў бацькі тры сыны ды ўсе яны Васілі». Адным з гэтых Васілёў ці не выявіцца пазней Васіль Быкаў, якога ведаюць, любяць і чытаюць сёння ў Латвіі на мове Яна Райніса. Прыгадае Ян Райніс і плытагонаў у белых кашулях, што гналі плыты з Беларусі ў Рыгу. Ці ад плытагонаў, ці ад партовых рабочых-беларусаў у мястэчку Грыва, прыгарадзе Даўгаўпілса, пачуе ён песню пра Дзінабург — Даўгаўпілс:
Як Арына Радзівонаўна зачаравала Пушкіна рускімі песнямі, казкамі, так і беларус Грышка ў сэрцы Райніса зараніў любоў да нашага народа. «З пяці гадоў свайго жыцця і аж да пятнаццаці чуў я літоўскія народныя песні і журботныя беларускія народныя мелодыі. У памяці засталіся падобныя на спеў асенняга ветру песні старога начнога вартаўніка беларуса Нядзведскага»,— не забудзеца Ян Райніс.
Любоў да нашага народа, да нашай культуры і прывядзе сівавусага Яна ў лістападзе 1926 года ў Мінск і Віцебск (зямля Віцебска прыняла прах маці паэта). Гэтая любоў і пасябруе яго з нашым дзядзькам Янкам — Янкам Купалам. Як некалі служба ў Віленскім акруговым судзе ў якасці кандыдата на судовую пасаду звяла маладога Яна Плекшана з Францішкам Багушэвічам, які служыў у акруговым судзе Вільні прысяжным павераным.
Гэтая любоў загадае Яну Райнісу стаць пасля абаронцам інтарэсаў беларусаў у сейме буржуазнай Латвіі, падкажа задуму фальклорна-этнаграфічнай драмы «Беларусы».
Першы старшыня «Таварыства культурнай сувязі з народамі Савецкага Саюза» Ян Райніс 3 чэрвеня 1929 года (у год заснавання таварыства) скажа: «Два народы, з якімі мы хочам наладзіць культурныя сувязі,— гэта беларусы і рускія...»
Прыняўшы ўдзел у рабоце акадэмічнай канферэнцыі па ўдакладненню беларускага правапісу, седзячы ў прэзідыуме з Янкам Купалам, у сваім выступленні ад імя латышскай дэлегацыі ў лістападзе 1926 года Ян Райніс адзначыць: «...Беларускі народ, які меў ужо сваю культуру ў той час, калі ў нас не было ніякой культуры,— гэты беларускі народ не толькі дасягне агульнаеўрапейскай культуры, але зойме ў ёй пачэснае месца».
У Мінску ў сваім дзённіку Ян Райніс пакіне запіс: «З хваляваннем буду сачыць за тым, як вялікі энтузіязм падыме беларускую паэзію на вяршыні пралетарскай культуры».
На любоў адказваюць любоўю. У Беларусі ведаюць Яна Райніса. Беларускія крыніцы заўсягды радыя напаіць сцюдзёнай вадой сыноў і ўнукаў паэта, а ліповыя прысады атуліць спякотлівы дзень.
Ніколі не забудуся верасня 1964 года, калі разам з Уладзімірам Караткевічам і добрымі сябрамі Беларусі Еранімам Стулпанам, Віктарам Ліўземніекам у традыцыйныя «райнісаўскія дні» садзілі мы ліпы ў тых мясцінах, дзе прайшло маленства Яна, у маляўнічай Ясмужы. Неяк пасля Еранім прыехаў у Мінск і сказаў, што нашыя ліпы прыжыліся. Яны не маглі не прыжыцца, бо пасаджаны былі ад шчырага сэрца, з пачуццямі добрымі.
Мне і сёння помніцца здзіўлены пагляд прадаўшчыцы адной з кнігарань Рыгі, калі я папрасіў зборнік вершаў Яна Райніса. Райніс не ляжыць на прылаўках ніколі, не толькі ў Рызе.
Няхай жа будзе заўсягды людна на дарозе ў дзівосную краіну паэзіі Латвію, дзе заўсягды па-святому шануюць імя яе ганаровага грамадзяніна, яе вечнага працаўніка, яе старэйшыны — Яна Райніса!
Песняром рэвалюцыі 1905 года быў Ян Райніс. «Зламаныя сосны» — гімн нязломнасці духу, рэвалюцыі, іх і пераклаў я на мову Янкі Купалы:
Паненка-сялянка
Бэла Ахмадуліна. Прозвішчам яна перагукваецца, і не толькі прозвішчам, з Аннай Ахматавай, захавальніцай і старэнніцай-раўніцельніцай паэтычнага рускага слова ў яго поўнагалосным класічным гучанні.