Раскажу пра прыватны выпадак, які мяне ўразіў і абразіў: віншуючы навучэнцаў з пачаткам вучобы, міністр асветы Беларусі Людміла Канстанцінаўна Сухнат не змагла ці не палічыла патрэбным хоць два словы сказаць дзеткам па-беларуску.
Дык, можа, яшчэ і таму ўсё часцей задаём мы сабе пытанне: для каго пішам, дзе наш чытач, ці чуе ён у вышэйшых навучалытых установах сваёй рэспублікі сваю родную мову? Але нельга ўсю віну за звужэнне сферы роднага слова перакладваць толькі на паасобных таварышаў, якія апякуюцца на ніве асветы і адукацыі.
Памятаю, як пасля вайны асабліва, праз паэзію атрымоўвалі мы інфармацыю пра тое, што дзеелася на свеце,— так продкі нашыя па неўміручым «Слове пра паход Ігаравы» некалі вучылі і геаграфію, і гісторыю і засвойвалі маральныя нормы. Паэма «Беларусь» Броўкі, «Мая геаграфія» Панчанкі. Цяпер дастаткова навуковых выданняў, навука, разгалінаваўшыся, адасобіўшыся на свае ўчасткі, інфармуе, фарміруе, вучыць, абы толькі жаданне мелася ўспрымаць. У паэзіі іншыя задачы, дарэчы, яны спаконвечныя — падымаць пласты душы народнай, гаварыць шчыра, ад душы з душой чалавечай, імкнуцца быць ёй зразумелай. Але на якой жа інакшай мове будзе зразумелы суайчынніку паэт, як не на роднай? I разам з тым павінны мы дбаць пра годнасць і вагу роднага слова.
Шмат у нас ідзе валу ў кнігах, у перыёдыцы. I, наогул, ці многа ёсць паэтаў, у якіх было б хоць па аднаму вершу, які б адразу выкрасаў у памяці імя аўтара, быў як бы візітоўкай аўтара, прымушаў па свет глядзець вачыма паэта? Не буду прыбягаць за паратункам да імён Петруся Броўкі і Аркадзя Куляшова, Пімена Панчанкі і Максіма Танка. Бліжэйшыя па часе да нас Генадзь Бураўкін і Васіль Зуёнак, Анатоль Грачанікаў і Яўгенія Янішчыц. «Прыязджайце да нас на Полаччыну, пахадзіце яе прасторамі» — Генадзь Бураўкін. «Яблык упаў дасвеццем ля Халопеніч на Беларусі... а шар зямны здрыгануўся». Кожны раз, калі бачу, як падае яблык, думаю — гэта Зуёнкаў! Пра дзяцей-донараў, пра інвалідаў, што ўдвух купляюць адну пару ботаў, Анатоль Грачанікаў сказаў аднойчы і назаўсёды ўражліва. А якія словы пра Палессе з радасцю ягонай і горам, з паўсядзённымі клопатамі сказала, а дакладней — выдыхнула светла і журботна-балюча Яўгенія Янішчыц!
Добра, калі на пачатку шляху свайго паэты ставяць перад сабой вялікія задачы, не расслабляюць паэтычных мускулаў. Так Вячаслаў Дашкевіч піша:
Я думаю, што глядзець на заўтрашні дзень нашай паэзіі не трэба дужа змрочна. Як заўсёды, пагодным робіць дзень моладзь, а яе шмат, і таленавітай. Пералічваць не буду, каб каго не абысці, не забыцца. Асабліва радуе мяне і ўсіх «полацкі куст». Здавалася б, выпалілі лясы хіміяй, здавалася б, не прабіцца праз тоўсты слой нафты паху жывіцы, а як загучала сёння мова ў найлепшай яе аздобе ў старажытным Полацку і падлетку Наваполацку з вуснаў і праз друкаванае слова маладой тутэйшай літаратурнай плеяды. Жывыя традыцыі Скарыны!
Нам варта заўсёды дбаць пра змену. А змена можа быць толькі там, дзе шануецца, дзе не забываецца спадчына. Вось да слова прыйшлося. Руская літаратура, найбагацейшая і найразмаісцейшая, пастаянна дбае пра лёс спадчыны, пра карапі свае. Нядаўна ў «Литературной России» было пашанліва і годна адзначана 100-годдзе Мікалая Гумілёва. А ў нас чамусьці ўсё ніяк не дойдуць рукі да Алеся Гаруна. Успамінаецца, як у апошнія гады свае Пятрусь Броўка з прысутным яму імпэтам казаў: «Трэба вялікі ўступны артыкул, падрабязныя каментарыі, а ўсю паэзію Алеся Гаруна трэба выдаць, абавязкова!» Я думаю, што густу і прынцыповасці паэта-камуніста трэба верыць, трэба верыць ягонай энцыклапедычнай дасведчанасці і заклапочанасці.
Добра было б выдаваць у рэспубліцы хоць штогоднік спадчыны. Вартае з яе павінна быць у нашым ужытку, а не на брудным языку заакіянскіх падваротнікаў!