Ад вялікага Пушкіна даведаліся пра Лукамор'е. Мне чамусьці здавалася, што гэта лук мора, які мора напінае і страляе прамянямі ранішняга світання. Мора, праўда, было кніжным, жывога мора ніхто з нас не бачыў і не чуў. А вось Дунай быў амаль нашай маленькай рэчкай Ушачкай. Пра злую свякроў спявала мама: «Шлець мяне маладу ў Дунай па ваду». Пра крамяную і дзябёлую дзяўчыну, пра магчымую нейчыю нявестку суседзі казалі звычайна: «Дунай-дзеўка». Дый нядаўні партызан Уладзімір Дунец, што кватараваў у нас, таксама быў нейкім сваяком Дунаю.
На Дунаи Ярославнынъ гласъ ся слышитъ...
Усё блізка, усё побач, усе свае! А незнаёмыя гарады, незнаёмыя землі пазнаваліся з гадамі. «Слова» такая паэтычная геаграфія, што пасля яго як старых знаёмых сустракаеш і яшчэ болей роднішся з мясцінамі, «Словам» пазначанымі, акрэсленымі.
Пад тоўстай падэшвай асфальту сучаснага Мінска цячэ Няміга, яшчэ да гэтага часу вясной вырываючыся з-пад вечнага пергаменту зямлі. Цяперашні Мінск некалі напрарочыла рака. Рэкі, як мовы ля вытокаў нацыі, стаяць ля вытокаў гарадоў. Народ вызначаюць па мове, горад па рацэ. Калі ідзеш па перапруджанай машынамі вуліцы Нямізе, чуеш чаканны лад «Слова»:
У радках гэтых жыццё гаворыць пра смерць, сцвярджаючы сваё вечнае права на зямлі. Вачыма аратая, вечнага ратніка нівы глядзіць аўтар «Слова» на вайну.
На Нямізе пачуў я першапачатковыя радкі «Слова пра паход Ігаравы» на сучаснай рускай мове, зробленыя ўраджэнцам Магілёўшчыны Ігарам Шклярэўскім. З сэрца ў сэрца пераходзіць «Слова», з мовы ў мову, натхняючы новых і новых перакладчыкаў, пераказчыкаў, узбагачаючы сучасныя мовы. «Слова пра паход Ігаравы» — першапаэтыка, першагісторыя і першагеаграфія старажытнай трыадзінай Русі. Гэта і ўзор таго, як літаратура мусіць сведчыць пра ратны подзвіг.
Нічога няма ў свеце вечней і трывалей, чым слова. Слова можа ўсё. Гэта назаўсёды пацвердзіла «Слова пра паход Ігаравы».
«Слова» напісана як бы навырост, напісана для наступных і наступных пакаленняў. Каб чыталі, перачытвалі, вярталіся да першакрыніц, першаасноў, вярталіся на карані славяншчыны. Пэўна, калі быць дакладным у азначэнні, дык трэба сказаць, што «Слова» праспявана, прагукана, прастагнана, праплакана, абранёна як дажджынка, светлай аблачынай, як градзінка, гнеўнай хмарай, а перапісана перапісчыкамі. Таму і гарэла, а не згарэла, таму і штовек прарастае, бярэцца новай рунню разнамоўя па ўсёй зямлі.
Колькі б ні чытаў, ні перачытваў «Слова», заўсёды адчуваеш, што ты толькі на подступах да разумення, да сэнсу руху кожнага гуку ягонага быцця і бытавання.
«Слова» — ранішняя малітва, хай даруюць мне атэісты за такое параўнанне, усходнеславянскіх моў, паўтараючы якую, ачышчаюцца яны ад «скверных» непатрэбных запазычванняў, вульгарызмаў, няўклюднаватвораў. Молячыся «Словам», мовы нашыя, беларуская, руская, украінская, дыхаюць світальным паветрам еднасці, узаемапаразумення, прыпадаюць да роднай глебы.
«Слова» мне здаецца магутнай, нічым несутрымнай ракой, якая плыве са стагоддзя ў стагоддзе, з сівога ўчора ў далёкае заўтра. Так званыя «цёмныя мясціны» не што іншае, як віры, якія прымушаюць прыпыніцца, задумацца, пранікнуцца павагай і пранікнуць, пастарацца пранікнуць у глыбіннасць думкі, задумы, гукапісу.
I кожнаму, хто чытае «Слова», па-свойму гучаць «цёмныя мясціны». Напрыклад, майму беларускаму вуху хочацца пачуць у выразе «Ольгова коганя хоти» — «каханыя». I ці не водгаласам далёкіх часін гучыць прозвішча ў вёсцы Кавалеўшчына, адкуль родам бацька мой,— Хоцька, сын Хоцькі — Хоцькаў малец.
Рака «Слова» паводкава разлілася па паплавах нашых моў, пырскі разводдзя шчодрасці ззяюць самародкава да гэтай пары ў жывых гаворках, у дыялектах, як любіць удакладняць навука. Блізкія гучаннем і сэнсам словы перагукваюцца на Кіеўшчыне, Смаленшчыне, Віцебшчыне. Яны са «Слова», яны родныя, трохмоўна адзіныя.
Чытаеш «Слова», і здаецца, што ты з далёкіх дарог вярнуўся дамоў і зноў чуеш ад маці крыху забытыя, змалку родныя і блізкія словы.
«Грозы твоя по землямъ текутъ» чытаю, а сама на памяць прыходзіць ушацкая прымаўка, якую любіла паўтараць мама: «Граза ў лес не йдзець». Граза не ў сэнсе навальніца, а грозьба, грознае слова, што настаўляе на сцяжыну ісціны. Месца прылажэння слова — чалавечае жыццё.