У Беларусі існуе некалькі перакладаў «Слова пра паход Ігаравы». Вялікі паэт славянскага свету Янка Купала зрабіў празаічны пераклад і паэтычны, я сказаў бы, пераспеў неўміручага «Слова». Класік беларускай літаратуры, апостальская фігура ў нашай культуры, Максім Гарэцкі зрабіў свой пераклад. Перакладаў часткова «Слова» і геніяльны наш Максім Багдановіч. Не кажучы ўжо пра шматлікія пераклады і перайманні «Плачу Яраслаўны».
Наогул, перакладаць з даўняй мовы на мовы сучасныя клопат цяжкі і спрэчны. Як перакласці паэзію, зразумелую не зусім, на болей зразумелую? Гэта як бы перасяліць некага з далёкай вёскі ў сваю родную. Ды той, хто перасяляе, перакладае па-свойму на воз рэчы перасяленца, можа па дарозе сапсаваць настрой гэтаму перасяленцу пры самых добрых намерах, і атрымаюцца з рускіх «благих намерений» беларускія благія намеры. Перакладаць — тое ж самае, што перакладаць з высокай паліцы паганскай паэзіі на паліцу ніжэйшую, што пад рукой.
Я рызыкнуў, як і іншыя, паспрабаваць наблізіць арыгінал Кіеўскай Русі да сучаснай беларускай мовы:
У сваім перакладзе «Слова» імкнуўся я захаваць натуральнасць інтанацыі, па магчымасці, што называецца, прырыфмоўваў, устаўляў асанансы ў радок. Як прыхільніка рыфмаванага верша, магчыма, мяне і заносіла ў бок рыфмаванага радка, ды стараўся стрымліваць сябе, стараўся не дужа далёка адхіляцца ад арыгінала.
Увесь час не пакідала мяне адчуванне роднага, блізкага судакранання да знаёмых мясцін.
Іду на працу ў выдавецтва «Мастацкая літаратура», пераходжу на зялёнае святло Нямігу. Так, так, тую самую:
«не бологом бяхуть посеяні» — папраўляе арыгінал. А беларуская мова падказвае, што захавала яна старадаўні корань: «яму балазе».
Прыязджаю ў Полацк — у першы свой горад, і адрастаўраваная Сафійка, дзе цяпер гучыць канцэртны арган, напамінае: пра яе ў «Слове» кажацца, што павянчана яна славай з чарадзеем Усяславам:
Мне хацелася захаваць гэты корань і пры перакладзе. У сучаснай беларускай мове паўнапраўная форма слова «лепей», «лепшы». Дарэчы, калі першы пралетарскі паэт Беларусі Міхась Чарот у «Стойле Пегаса» чытаў Сяргею Ясеніну сваю паэму «Босыя на вогнішчы», Сяргею Аляксандравічу даспадобы прыйшлося наша слова «лепшы». Некалькі разоў паўтараў рускі паэт гэтае слова ўслых, як успамінаюць відавочцы.
У жывой размоўнай мове маецца ў нас слова «брацці». «Жывіце, як брацці, а рахуйцеся, як жыддзі» — вучыць ушацкая прымаўка, але мне захацелася болей узнёслага звароту, і па аналогіі з формай «панове» я ўжыў «братове».
Не карыстаецца беларуская літаратурная мова царкоўнаславянізмамі. I таму для высокага, ці што, стылю даводзіцца карыстацца новаўвядзеннямі ці пакідаць словы без перакладу.
У нашай мове няма слова «перст». I я ўжыў форму ў множным ліку «ксты». Дома ў нас заўсёды казалі «ксціць», «ксціцца». Непадалёк ад Ушач ёсць і вёска па імю Ксты. Гэта ў бок Полацка, дзе над абмялелай Палатой узвышаецца Сафійка. Ксцяцца кстамі, значыць, законная форма «ксты».
Для каларыту пакінуў я і «харалужныя мечы».
Форма клічнага склону часткова жыве ў сучаснай беларускай мове. I паўсюль, па магчымасці, я пакідаў гэтую форму пры перакладзе «Слова».
«Слова пра паход Ігаравы» — так пераклаў я пазву. Можна было б і «паход Ігараў», тады атрымлівалася б, быццам некалькі Ігараў — непажаданае чытанне. Не зусім добра гучаць і формы «пра полк», «аб палку». Выходзіць «праполка», «палка».