Так ён вучыўся гаварыць. Са словамi, якія не азначалi пахучых прадметаў, iнакш -- з абстрактнымi паняццямi, найперш з этычнымi i маральнымi, яму было найцяжэй. Ён не мог запомнiць iх, ужываў iх, нават калi ўжо быў дарослы, неахвотна i часта няправiльна: права, Бог, радасць, адказнасць, пакорлiвасць, удзячнасць i г.д. -- тое, што павiнна азначацца iмi, было i засталося яму туманам белым. З другога боку, буднай гутарковай мовы неўзабаве стала не хапаць, каб называць усе тыя рэчы, якiя ён назапасiў у сабе нюхальнымi ўяўленнямi. Хуткiм часам ён ужо адрознiваў па паху не проста дровы, але i якiя гэта дровы: вяз, груша, дровы старыя, сырыя, трухлявыя, гнiлыя, замшэлыя, ён разбiраў на нюх нават асобныя цурбакi, трэскi, апiлкi -- i адрознiваў так ясна, як iншыя людзi не маглi б на вока. З астатнiмi рэчамi было тое самае.
Тое, што белае пiтво, якое мадам Гаяр кожнае ранiцы выдавала сваiм утрыманцам, заўсёды называлася малаком, коць яно кожнае ранiцы зусiм iнакш успрымалася Грануем на пах i на смак, -- яно ж было то халоднае, то гарачае, было ад той цi iншай каровы, то яно кожную хвiлiну пералiвалася сотнямi асобных пахаў i ўтварала кампазiцыю пахаў, змяшаных у новае адзiнства,-- i дым з вогнiшча меў толькi адну, менавiта гэтую назву: "дым"... тое, што зямля, ландшафт, паветра, якiя на кожным кроку, з кожным удыхам, напаўнялiся iншым пахам i тым самым адухоўлiвалiся iншай iдэнтычнасцю, тым не меней абазначалiся ўсяго трыма, менавiта гэтымi, няўклюднымi словамi -- усе гэтыя пачварныя разбежнасцi памiж багаццем нюхальна ўспрыманага свету i беднасцю мовы наогул прымусiлi маленькага Грануя засумнявацца ў самой мове; i ён апускаўся да карыстання ёю толькi калi гэтага вымагалi зносiны з людзьмi.
Да шасцi гадоў ён нюхальна цалкам спасцiг сваё атачэнне. У доме мадам Гаяр не было нiводнага прадмета, у паўночнай частцы вулiцы Шарон не было нiводнай мясцiны, нiводнага чалавека, нiводнага каменя, дрэва, куста цi плота, нiводнага нават самага маленькага заканурка, якога б ён не ведаў на нюх, не пазнаваў бы, i цвёрда не трымаў бы ў памяцi ва ўсёй яго непаўторнасцi. Ён сабраў дзесяць тысяч, сто тысяч спецыфiчных, адзiных у сваiм родзе пахаў i трымаў iх так учэпiста, што згадваў, калi чуў iх, але i сапраўды чуў, калi згадваў пра iх зноў; больш за тое -- ён нават умеў уяўна па-новаму iх спалучаць i такiм чынам ствараў у сабе такiя пахi, якiх увогуле не было на свеце.
Ён як бы авалодаў велiзарным слоўнiкам, якi дазваляў яму складваць з пахаў любыя новыя фразы -- i гэта ў тым узросце, калi iншыя дзецi, ледзь-ледзь падбiраючы ўбiтыя ў iх мазгi словы, лепяць кароценькiя банальныя сказы, якiмi анiяк не апiшаш свет. Бадай, слушней было б параўнаць яго з музычным вундэркiндам, якi з мелодый i гармонiй вылузаў альфабэт асобных гукаў i вось ужо сам складае новыя мелодыi i гармонii -- з тою, праўда, рознiцай, што альфабэт пахаў быў непараўнальна большы i дыферэнцыраваны, чым гукавы, i яшчэ з таго, што творчая дзейнасць вундэркiнда Грануя бушавала толькi ўсярэдзiне яго самога i не магла быць заўважана нiкiм, апрача яго.
Вонкава ён усё больш замыкаўся ў сабе. Яму падабалася бадзяцца ў паўночных кварталах Сэнт-Антуанскага прадмесця, па гародах, палях, вiнаграднiках. Часам ён не вяртаўся нанач, прападаў недзе па некалькi дзён. Экзекуцыю за гэта прымаў пакорлiва i без пратэсту. Хатнi арышт, галадоўкi, штрафная праца нiчога ў паводзiнах не мянялi. Нерэгулярная седня (паўтара гады) ў парафiяльнай школе пры царкве Нотр-Дам-дэ-Бон-Сэкур не ўмудрыла яго нi больш нi менш. Навучыўся збольшага чытаць па складах i пiсаць свае iмя, i гэта ўсё. Настаўнiк лiчыў яго слабым у розуме. Затое мадам Гаяр змецiла ў iм пэўныя здольнасцi i схiлкi, даволi незвычайныя, каб не сказаць няма ладу якiя. Так, яму, здавалася, быў зусiм невядомы дзiцячы страх перад цемрай i ноччу. Яго можна было ў любы час па што хоч паслаць у склеп, куды iншыя дзецi нават з лiхтаром не патыкалiся; цi па дровы -- у хлеў на двары, у самую непраглядзь начную. I нiколi не браў лiхтара, а ўсе-такi адразу знаходзiў i прыносiў па што пасылалi, i ўсё дакладна, ёсе правiльна, нiкуды табе не ўлезе, не спатыкнецца, нiчога не аберне. Але, канечне, яшчэ большае дзiва, што Грануй, як каторага разу заўважала мадам Гаяр, умеў бачыць праз паперу, тканiну, драўлянае, i нават праз мураваныя сцены, шчыльна зачыненыя дзверы. Ён ведаў, хто менавiта з выхаванцаў быў у дартуары, не заходзячы туды ведаў. Што ў капусцiне затоiўся слiмак, ведаў да таго, як качан паспявалi разрэзаць. А аднаго разу, калi мадам Гаяр так добра прыхавала грошы, што i сaма не магла iх знайсцi (яна мяняла свае схованкi), ён, нi хвiлiны не сумняваючыся, паказаў месца за стаяком комiна, i гэта ж трэба -- якраз там яны i знайшлiся! Ён нават будучыню ўмеў бачыць наперад: бывала, нiдзе нiкога, а ён ужо дакладвае пра вiзiт чалавека задоўга да яго прыходу, i без памылак прадказваў навальнiцу, хоць неба яшчэ было як прамытае.