Успаміны з палітычнай падкладкай — жанр спэцыфічны. Рознага кшталту амурныя рэмінісцэнцыі выглядаюць тут залішнімі, і ўсё ж пра сваё першае (і, бадай, апошняе) каханьне варта сказаць колькі словаў.
Мінула шмат гадоў, а я і зараз, што той Пэтрарка, памятаю ня толькі дзень, месца, але й дакладны час сустрэчы зь “дзяўчынай сваёй мары”. У маёй Ляўры было дзіўнае, як мне тады здавалася, імя — Вера; была яна старэйшай ад мяне на год і насіла акуляры... Адмыслоўцы ўважаюць такі стан за лёгкую форму вар’яцтва і, вядома, маюць рацыю. І ўсё ж, казелячы вокам на партрэт доктара Фройда, заўважым: у прыродзе каханьня ёсьць нейкая неспазнаная тайна, а зірнуўшы на партрэт доктара Юма, ці якога іншага агностыка, дадамо: і мы яе ніколі не разгадаем.
Мая Ляўра даўно жыве ў Тунісе, ачольвае там аддзел у міністэрстве будаўніцтва, мае, да ўсяго іншага, мужа-араба, і з настальгіяй глядзіць на тэлеэкран, калі па ТV, прыкладна раз на год, паказваюць бойкі на менскіх вуліцах. Ну, а я, адгарнуўшы чародным разам лісток календару і ўбачыўшы, што сёньня 20 сакавіка — якраз ў гэты дзень я сустрэў сваю Ляўру, — чухаю сівую бараду і з элегічным сумам дзіўлюся хуткаплыннасьці часу.
Лета 1972 года выдарылася сухое і гарачае. Наш студэнцкі будаўнічы атрад “Імпульс” два летнія месяцы заліваў бэтонны пляц на будаўніцтве Лепельскага экскаватарарамонтнага заводу. Удзень раскачвалі бэтон жалезнай трубой, а ўвечары біліся “з тутэйшымі”, прычым бойкі былі зацятыя і нават крывавыя.
Адпрацаваўшы месяц у будатрадзе, прыехалі з Рыбікавым “на пабыўку” й, нават не пераапрануўшыся, рушылі да Шлыкава. Выпілі ўтрох паўлітра сьпірытусу, ладна захмялелі, загаманілі на адраджэнскія тэмы, і Валера ўручыў мне стос дробна сьпісаных тэлеграфных блянкаў. Я зірнуў на першы блянк і прачытаў:
Вершы, якімі былі сьпісаныя паперкі, адпавядалі маім душэўным перажываньням, а таму падаліся геніяльнымі. Увечары, ачуняўшы ад хмелю, я выцягнуў са стальніцы недапісаны альманах і на адной з старонак вывеў: “Валеры Шлыкаў. Вершы”. Дзесьці ў верасьні паказаў альманах сябрам і тут жа намаляваў вокладку для другога нумару. Гэтым разам альманах атрымаў сваю назву: “Блакітны ліхтар”.
Маракуючы, як назваць “рукапісны орган Творчага літаратурна-мастацкага аб’яднаньня”, я меў наўвеце годны прыклад — літаратурную суполку “Зялёная лямпа”, што арганізавалі ў 1819 годзе расейскія дзекабрысты. Такім чынам, на вокладцы зьявіўся малюнак ліхтара, а паколькі ў мяне быў флямастар толькі блакітнага колеру, ён адпаведна “засьвяціўся”, і альманах ад той пары атрымаў сваю назву: “Блакітны ліхтар”. Назва, як на сёньняшнія густы, даволі рызыкоўная, але ня варта крывіць усьмешку, пагатоў у Наваполацку ў 1972 годзе не было ня толькі відзікаў, але й педзікаў.
Другі нумар альманаху падрыхтаваў Валеры Шлыкаў. Быў ён амаль цалкам прысьвечаны Якубу Коласу — якраз тады блізіліся 90-я ўгодкі з дня нараджэньня песьняра, — ну а трэці нумар выйшаў з-пад пяра Анатоля Рыбікава. Дагэтуль Анатоль ніколі не пісаў беларускіх вершаў, а тут увесь альманах быў запоўнены ягонай вершаванай прадукцыяй, і гэта нас, астатніх чальцоў аб’яднаньня, зьдзівіла і ўсьцешыла. Прадукцыя, што праўда, была далёкай ад дасканаласьці, і ў адным з наступных нумароў я нават зьмясьціў пародыю на Рыбікавы вершы. Пры гэтым той, каму яна была прысьвечана, ня толькі не пакрыўдаваў, а наадварот — акрыяў душой і натхніўся на стварэньне новых “пародыянебясьпечных” твораў.
Напачатку ў альманаху практычна не было палітыкі. Старонкі крэйдавай паперы — а пісалі мы менавіта на ёй — поўніліся вершамі пра п’янку і каханьне, фотаздымкамі аўтараў, рознымі замалёўкамі, нататкамі пра беларускіх паэтаў і пісьменьнікаў. Увогуле, гэта была гульня, своеасаблівы пэрформанс, аднак мой інстытуцкі сябар Лявон, якому прысьпела пара выдаваць чарговы нумар, своечасова зразумеў небясьпеку такіх гульняў, і за выданьне №4 давялося брацца аўтару гэтых успамінаў. Забягаючы наперад, мушу сказаць, што яшчэ адзін “гулец” праз колькі гадоў шчыра пашкадаваў, што зьвязаў свой лёс з “Блакітным ліхтаром”... Па сканчэньні інстытуту Толік Рыбікаў зьехаў па разьмеркаваньні ў далёкі Казахстан і ў алімпійскім 1980 годзе паўстаў перад намі — мной і Валерам — зусім не такім, якім мы яго ведалі. Быў ён ружовашчокі, па-партыйнаму стрыманы, па-камсамольску абачлівы і з дэпутацкім значком на штрыфелі крымпленавага пінжака. Сябрук разьмеркаваўся ў закрыты казаскі горад Сьцепнагорск, якога няма на мапах, і за чатыры гады выбіўся там у першыя сакратары гаркаму камсамолу. Толік не бяз гонару прадэманстраваў каляровыя здымкі, на якіх ён быў зьняты на тле службовай “Волгі”, і калі мы ўзялі па поўнай шклянцы, стоена паведаміў, што далейшага прасоўваньня па службовай лесьвіцы не прадбачыцца. “Усё з-за “Блакітнага ліхтара”, — пакутліва ўздыхнуў сябрук, і з гэтым уздыхам скончылася нашае сяброўства.