— Хораша вы сказалі: у падполлі — лепшы адпачынак. У такім разе майце бальшавіцкі наказ: калі вам прыйдзецца зноў апынуцца ў падполлі — барацьба, бязлітасная барацьба супраць акупантаў! Перадайце гэта кіеўскім таварышам. У кайзераўцаў і іх прыслужнікаў не павінна быць ніводнага спакойнага дня. Трэба падняць украінскіх рабочых, сялян на партызанскую вайну супраць імперыялістычных рабаўнікоў. Народ узнімаецца. Такой будзе наша рэвалюцыйная вайна. Нас вымушаюць пайсці на яе.
— Я прынімаю гэта, Уладзімір Ільіч, як Ваша даручэнне... партыйнае даручэнне...
— Не, не! Вы едзеце адпачываць, лячыцца. Я не маю права даваць вам даручэнні. Але я прашу вас помніць гэта. Я спадзяюся на вас.
— Я не пашкадую жыцця.
Ленін дакорліва паківаў галавой.
— Не трэба так, Марыя Мікалаеўна. Жыццё трэба шкадаваць. І здароўе. Жыццё, здароўе бальшавікоў — зброя рэвалюцыі.
— Я проста хацела сказаць, што абавязкова паеду ў Кіеў. У любым выпадку.
— Выдатна,— ухваліў Ленін.— Мы дамо вам адкрыты ліст СНК, каб вам паўсюдна аказвалі садзейнічанне. Усе савецкія органы, усе ваенныя. Скажыце Мікалаю Пятровічу, каб падрыхтаваў такі ліст.
(Скрыпнік выканала дадзенае Леніну абяцанне — яна працавала ў кіеўскім падполлі пад час нямецкай акупацыі.)
Адначасова Ленін думаў пра вялікую стратэгію будучай абароны. Супраць нямецкага ўтаржзння на Украіну трэба мець моцны паўднёва-ўсходні заслон, які прыкрываў бы Адэсу, Крым, Чарнаморскі флот, Данбас.
Ідэя такая ўзнікла раней — у адказ на правакацыі былога саюзніка — каралеўскай Румыніі, якая старалася знішчыць рэвалюцыйныя атрады ў Бесарабіі. Але цяпер, калі з'явілася пагроза нямецкага нашэсця, моцны савецкі кулак на поўдні набываў зусім іншае стратэгічнае значэнне.
Рашэнне нельга адкладваць. Параіўшыся з Дыбенкам і Падвойскім, Ленін тут жа, у іх прысутнасці, прадыктаваў тэлеграму:
«Румчарод [1] Юдоўскаму для перадачы... Мураўёву, Адэса галоўнакамандуючаму Мураўёву, Румынскай вярхоўнай калегіі, народнаму сакратарыяту Украінскай рэспублікі, Антонаву.
З прычыны сур'ёзнасці становішча на Руска-Румынскім фронце і неабходнасці экстраннай падтрымкі рэвалюцыйных атрадаў у Бесарабіі галоўнакамандуючы Мураўёў і яго паўночная армія перадаюцца ў распараджэнне Румынскай вярхоўнай калегіі. Мы ні ка мінуту не сумняваемся, што доблесныя героі вызвалення Кіева не затрымаюцца выканаць свой рэвалюцыйны абавязак.
Старшыня Саўнаркома Ленін» Увечары семнаццатага лютага сабраўся Цэнтральны Камітэт. Бухарын і яго аднадумцы перад пачаткам пасяджэння трымаліся насцярожана. Яны нават селі побач, як бы ахоўваючы адзін аднаго. Магчыма, баяліся, што Ленін, які, напэўна, мае большую інфармацыю, градам фактаў прымусіць іх прыкрывацца ненадзейным парасонам усё тых жа фраз, займаць абарону. А людзі гэтыя настолькі былі ўпэўненыя ў сваёй непагрэшнасці, што лічылі абарону ганьбай, ім хацелася наступаць у любой баталіі; яны ж лічылі толькі сябе сапраўднымі рэвалюцыянерамі.
Ленін прыйшоў засяроджана-задумлівы, павітаўся стрымана, ухіліўся ад усялякіх пабочных размоў, што для яго было неўласціва; звычайна яго хапала на ўсё: на сур'ёзны адказ — аднаму, на дасціпны жарт — другому. Вельмі можа быць, што гэтая глыбокая задумлівасць Уладзіміра Ілыча і насцярожыла «левых»: значыцца, сітуацыя больш складаная, чым яны ўяўляюць.
Але «левых» збіваў з панталыку Троцкі. Ён быў вясёлы, звыкла развязны, фамільярны.
Калі меркаваць па Троцкім, то нічога асаблівага не здарылася, бо хто-хто, а Леў Давыдавіч заўсёды пра ўсё даведваўся першы, тым больш пра міжнародныя справы, урэшце, гэта яго службовы абавязак. Безумоўна, Бухарыну, рэдактару «Правды», інфармацыі паступае не менш, але, як кажуць, не з першых рук.
Чаму ж такі задумлівы Ленін?
Бухарын, карыстаючыся адсутнасцю Елены Дзмітрыеўны Стасавай, якая ахоўвала парадак вядзення пасяджэнняў, памкнуўся захапіць старшынства.
Свярдлоў з далікатнай настойлівасцю прысёк яго узурпатарства:
— Мікалай Іванавіч, наколькі я помню, вы старшынствавалі на мінулым пасяджэнні? Здаецца, мая чарга. Так?
Маўчаннем члены ЦК пацвердзілі, што Свярдлоў мае рацыю: парадак ёсць парадак.
— Што ж, пачнём работу,— сказаў Якаў Міхайлавіч.— Папярэджваю: на доўгую дыскусію часу няма. Дыскусій мы правялі больш, чым трэба. Належыць прыняць канкрэтнае рашэнне па важнейшым пытанні: мір ці вайна?
Бухарын дакорліва паківаў галавой.
— Нельга так упрашчаць. Якая вайна? Войны розныя...
Ленін папрасіў слова. Але Троцкі бесцырымонна перапыніў яго:
1
Румчарод — Цэнтральны выканаўчы камітэт Саветаў Румынскага фронту, Чарнаморскага флоту і Адэскай вобласці.— Рэд.