— Цікавая тэорыя...
— Але ж я не кажу пра тых істот, якіх лічылі багамі — стваральнікамі Свету. Здаецца, яны заўсёды былі досыць абстрактнымі. Затое ўсе тыя «духі», «дэманы» і іншыя, якія быццам бы маглі ўзаемадзейнічаць з жывымі людзьмі, былі больш канкрэтнымі. Магчыма, пакуль прыродныя з'явы «спісваліся» на багоў, асаблівасці чалавечых паводзін, якія выступалі за межы нейкіх норм, «спісваліся» на духаў ці дэманаў, ці яшчэ нешта такое.
— Ну, дык так і ёсць. У Сакрата было паняцце «даймоній», якое абазначала «ўнутраны голас» і тое, што ў наш час называецца сумленнем. Іншымі словамі, тады гэта паняцце мела станоўчую канатацыю.
— Значыць, цёмныя сілы ў самім чалавеку перамаглі. Увогуле, здаецца паказальным, што злых духаў пералічыць значна прасцей, чым добрых. У міфалогіі, фальклоры. Я нават зараз ніводнага станоўчага духа і не згадаю. Вось і ўся сутнасць чалавечай натуры: як зрабіў нешта мала-мальскі станоўчае — адразу я, а як зрабіў нешта кепскае — не я. Нехта іншы, у крайнім выпадку — злы дух. Даказаць немагчыма, але і абвергнуць таксама. Вельмі зручна. Дарэчы, цікавая акалічнасць: у тытуле манарха звычайна пазначалася «З Божай міласці» ці нешта такое. Маўляў, я не проста так манарх, а «з Божай міласці». Хоць невядома якім чынам ён стаў манархам. Нямала ж выпадкаў, калі чалавек прыходзіў да ўлады праз разнастайныя злачынствы, нават забойствы. Забіў чалавека — «чорт паблытаў». Забіў чалавека і праз гэта стаў манархам — «з Божай міласці кароль», «памазаннік Божы».
— Ну, дык звычайная рэч. Народу патрэбны вобраз станоўчага лідара.
— Народу патрэбны станоўчы лідар, а не вобраз, не?
— О-о-о. Ну, ты захацеў. Перамагае больш моцны, а не больш станоўчы. Стварыць вобраз станоўчага лідара значна прасцей, чым прывесці да ўлады сумленнага і шчырага чалавека. А так — бярэш любога, хоць нават бандыта, падключаеш адміністратыўны рэсурс, грошы, каманду добрых піяршчыкаў — і станоўчы вобраз будзе гатовы. Бо галоўнае не тое, кім насамрэч з'яўляецца лідар, галоўнае — як яго ўспрымае народ. Можна вярнуцца да таго ж эпіграфа з «Фауста»: калі нават чалавек першапачаткова прагнуў улады, грошай, асабістых бонусаў ці нечага такога, што ў дадзеным кантэксце можна назваць «злом», для захавання ўлады яму ў любым выпадку будзе неабходна ствараць «дабро».
— Ага, асабліва ў першы тэрмін і перад выбарамі.
— Я табе так скажу: сярод уладароў мала насамрэч мудрых людзей, бо насамрэч мудрыя людзі не прагнуць улады. Так усюды заўжды было, ёсць і будзе. Вось і ўсё. Разумныя, прагматычныя, нават адносна шчырыя і сумленныя — так, але не мудрыя.
— А што такое мудрасць?
— А халера яе ведае.
— Мудра. Але ж чалавецтва дайшло да рэспублікі, да дэмакратыі. Каб мудрыя людзі «знізу» маглі ўплываць на ўладу. Хоць некаторыя і не дайшлі.
— Ведаеш, ва ўсякіх прытчах і байках мудрацы заўжды знаходзяцца дзесьці адасоблена ад грамадства, у нейкіх гарах, напрыклад. Я думаю, што ў рэальнасці яны таксама адасобленыя, хоць не фізічна, але сацыяльна ці яшчэ як-небудзь. Менавіта таму, што мудрыя.
Пра грамадства
— Дарэчы. Пра дабро, зло і рэспубліку, — Маявер дэманстратыўна ўзняў кулак. — Вось хрысціянства — адна з галоўных рэлігій свету, ёй амаль дзве тысячы гадоў, — Маявер адтапырыў вялікі палец. — Хрысціянскіх краін даволі шмат, — адтапырыў указальны палец. — Галоўныя запаветы Хрыста: любі Бога і любі бліжняга свайго. Я разумею, у які час мы жывем, таму ў гэтым кантэксце першы запавет апусцім. А запавет «любіць бліжняга свайго» — выдатны падмурак для, скажам так, свецкай этыкі. Згодны?
Даявед станоўча кіўнуў. Маявер адтапырыў сярэдні палец:
— Тры тэзісы, — Маявер трасануў рукой з адтапыранымі пальцамі, як быццам імкнуўся замацаваць сваё сцвярджэнне гэтым жэстам, пасля чаго апусціў руку. — І вось, наколькі я ведаю, за гэтыя амаль дзве тысячы гадоў ніводная хрысціянская краіна не зрабіла сваёй, так бы мовіць, дзяржаўнай ідэяй любоў чалавека да бліжняга. Я ведаю пра крыжовыя паходы, пра інквізіцыю, якія прыкрываліся хрысціянствам. А вось грамадства, пабудаванае на запавеце самога Хрыста, я не ведаю. У наш час у свецкіх дзяржавах рэлігія адышла на другі план, затое існуе паняцце свецкай этыкі. Добра, але ж запавет «любіць бліжняга», відавочна, знаходзіцца ў аснове і свецкай этыкі, і гуманізму ўвогуле. Але што мы маем насамрэч? Свецкая этыка фактычна не адпавядае таму, аб чым казаў Хрыстос. Бо яна заўжды падзяляе людзей на катэгорыі. Свецкая этыка вучыць быць прыкладам для малых — проста таму, што яны малыя; шанаваць старых — проста таму, што яны старыя; саступаць жанчынам — проста таму, што яны жанчыны (хоць у наш час гэта ўжо неактуальна). Ну, і гэтак далей. Быць талерантным да ўсялякіх меншасцей — проста таму, што яны меншасці. І гэта прапагандуецца, выкладаецца ў школах, гэтаму бацькі вучаць дзяцей у сем'ях. Але ўсё гэта падзяляе людзей на катэгорыі. І фраза пра тое, што ў наш час найбольш дыскрэдытуюцца белыя мужчыны-натуралы, ужо не выглядае смешнай. Аднак я не пра гэта. Я пра тое, што, наколькі мне вядома, нідзе не вучаць і не прапагандуюць проста любіць усіх людзей. Ніхто не стварыў на гэтым тэзісе паўнавартасную ідэалогію. Так, чалавечае жыццё фармальна прызнаецца найвышэйшай каштоўнасцю, што замацавана ў розных статутах, але гэта не тое. Бо, папершае, фармальна, а па-другое — размова не пра любоў. І я лічу, уся справа ў тым, што падзяляць людзей на розныя групы, — проста выгадна. Бо ў рэшце рэшт атрымліваецца падзел свой/ чужы. А далей — падзяляй і ўладар. І па-ранейшаму чалавек чалавеку не брат, а воўк. Сацыяльны дарвінізм не проста захоўваецца, ён культывуецца, таму што на гэтым трымаюцца ўсе іерархіі, і ў рэшце рэшт — дзяржава. Бо чым больш будзе груп і катэгорый у грамадстве, тым больш разрозненым яно будзе. Прадстаўнікі такога грамадства будуць удзельнічаць у бясконцай мышынай валтузні паміж сабой, бо кожны чалавек адначасова адносіцца да некалькіх сацыяльных груп, і знайсці абсалютнага, скажам так, пабраціма ў такім грамадстве вельмі цяжка. І нават калі такія людзі знойдуцца, раптам можа высветліцца, што ў аднаго — Apple, а ў іншага —Samsung. Разумееш? Карпарацыі і культ спажывання таксама спрыяюць падзелу грамадства. А ў той жа час любая дзяржава з'яўляецца амаль маналітам, бо ў яе ёсць моцны шкілет з прапісаных правілаў.
— Ой, ну гэта нейкая тэорыя змовы. Відавочна ж, што ў людзей ад прыроды ёсць схільнасць падзяляцца на катэгорыі, утвараць іерархіі і ўсякае такое.
— Калі з грамадствам добра «папрацаваць», яго можна змяніць. Згадаць хоць бы камунізм, нацызм, культ асобы і шмат чаго іншага. Сам жа казаў: адміністратыўны рэсурс плюс грошы плюс каманда добрых піяршчыкаў. Калі б такім чынам культываваць любоў да бліжняга — можа вынік і быў бы. Але асабіста я прыкладаў такога кшталту ў гісторыі не ведаю.