Тады, увосень, шукаючы ў небе касьмiчную будку, якую радыё мудрагелiста менавала бiялягiчным штучным спадарожнiкам Зямлi, пра вэстыбулярны недахоп я начыста забыўся, бо, мабыць падсьвядома быў перакананы, што пераўвасобiўшыся ў сабаку, iмгненна пазбаўлюся i ўсiх людзкiх хiбаў.
Пакуль Лайка лётала, а я пасьвiў сярод хмараў свае лятункi, на зямлi распачыналiся розныя зьвязаныя з космасам падзеi.
У нас першым непасрэдным вынiкам Лайчынага палёту сталася гераiчная гiбель Дуная.
Пасаджаны ў скрадзеную на пiўзаводзе пустую бочку суседчын сабака выправiўся ў космас са старой чырвонай пампоўнi на беразе Палаты.
На апошнiм зямным прыстанку касманаўта No.2 было таксама напiсана "СССР" i яшчэ некалькi кароткiх, часта сустраканых на сьценах i плоце словаў, чый сэнс у тыя часы заставаўся для мяне загадкаю.
Трагiчнае Дунаева прызямленьне, мушу сказаць, выклiкала ў мяне болей усьцехi, чым смутку. Рэч ня ў тым, што ад нараджэньня я быў хлопчыкам нядобрым i злосным. Проста за месяц да таго Хведараўнiн дварняк зьеў на падвячорак майго прывезенага зь вёскi зайца Колю, што пару тыдняў пажыў у скрынцы з-пад яблыкаў, а потым уцёк i днi тры дыхаў воляй, грызучы на гародзе капусту й моркву.
Запуск Дуная ажыцьцявiлi Iльлюша Шэф i Вiця Бундзель. Яны ўжо хадзiлi ў школу i ў iх прачыналiся таленты, што потым прывядуць абодвух у турму. Вiця абрабуе ў Лепелi кватэру i атрымае першы тэрмiн у дзясятай клясе, а Iльлюша сядзе за нешта ўжо ў Iзраiлi, куды ад'едзе з бацькамi i са сваёй адметнаю магамэтанскаю мянушкаю - Мустафа.
Гэта Iльлюша Шэф навучыць мяне вершыка, празь якi я ўпершыню спасьцiгну сiлу паэтычнага слова.
У той вечар бацька прывядзе на вячэру правяральнiка з вобласьцi i за сталом, каб пахвалiцца сынам, мама папросiць пачытаць чужому дзядзьку што-небудзь напамяць. Я выстаўлю адну ножку наперад, закладу рукi за сьпiну i гучна й выразна прадэклямую:
Вот к чему пришла наука:
В космосе летает сука,
Прославляя до небес
Мать твою капээсэс.
Бацька зьменiцца з твару i, ня зводзячы з госьця вачэй, выцягне з форменных пракурорскiх штаноў дзягу. Але дзядзька зарагоча, параiць мне не чытаць гэты вершык у дзiцячым садку i конча здыме напругу, падлiўшы ў чаркi.
Апярэджваючы час, заўважу, што посьпехi СССР у дасьледаваньнi космасу будуць у маiм жыцьцi й надалей зьвязаныя з паэтычнай творчасьцю - або народнай, або маёй уласнаю.
Пасьля палёту Церашковай на дошцы ў нашай клясе зьявiцца новы твор невядомага аўтара. Буйнымi лiтарамi i без памылак хтосьцi вывеў крэйдаю чатыры дастаткова прафэсiйныя радкi:
Валентине Терешковой
За полёт космический
Подарил Хрущев Никита
... автоматический.
Якi падарунак прыпас касманаўтцы Хрушчоў, было, вядома напiсана цалкам.
Гэты вершык бацька знайшоў у маiм скончаным арыфмэтычным сшытку. Мы насiлi тады прывязаныя да партфэляў торбачкi з чарнiлiцамi-каламаркамi i пiсалi драўлянымi асадкамi з жалезнымi пёрамi. Гэтыя пёры вечна заядалi, плявалiся й пырскалiся, i старанна перапiсаны мною твор на касьмiчную тэму аздабляла з паўтузiна кляксаў.
Гiстарычныя крынiцы сьведчаць, што за часамi Вялiкага Княства Лiтоўскага памежная варта айчыны нашых продкаў, каб захаваць у памяцi грамадзянаў дакладную лiнiю мяжы, практыкавала наступны мэтад. Мясцовых падлеткаў з усёй шчырасьцю секлi бiзунамi дакладна на рубяжы дзяржавы. Як пасьля той экзэкуцыi ў сьвядомасьцi да скону заставалiся "сфатаграфаваныя" пад бiзуном межавыя камянi й дрэвы, так пасьля цяжкой бацькавай рукi з папругаю недзе ўва мне назаўжды аддрукавалася старонка з кепскiм словам i падобнай да незнаёмага касьмiчнага сузор'я чародкаю кляксаў.
Мой уласны вершык, складзены з нагоды кружляньня вакол зямное кулi першага трохмясцовага карабля "Ўзыход", вылучаўся першабытнай iдэалягiчнай i лексычнай цнатлiвасьцю. Але пра тое трохi пазьней. Вернемся ў восень, над якою лунала водгульле брэху знакамiтай савецкае сучкi.
Сярод тых, каго ейны палёт уразiў, я перадусiм згадваю яшчэ адну нашую суседку - Розу Саламонаўну Герцыковiч, якая часта заходзiла да маёй мамы паскардзiцца, што яе нявестка, жонка цёткiрозiнага сына Фiмы, "пагульвае" i якая ўпарта клiкала мяне ня Вовам, а Бобам.
Цяпер лiтаральна зь неба звалiлася новая тэма.
Тоўстая, як дзьве цi нават дзьве з паловаю мамы, цётка Роза Герцыковiч не любiла размаўляць стоячы i велiчна апускалася на нашую зялёную канапу, што пад раптоўным цяжарам скурчвалася i жаласна енчыла, быццам жывое стварэньне.
Выгодна ўладкаваўшыся, Фiмава мацi бралася апавядаць неверагодныя рэчы. Яна чула, што неўзабаве ў космас запусьцяць спадарожнiк з мухамi, камарамi, прусакамi й блышчыцамi. На гэта мама зазначала, што прусакоў i блышчыцаў у нас, дзякуй богу, няма. Закрыўшы на нетактоўную заўвагу вушы, цётка Роза Герцыковiч распрацоўвала касьмiчнае радовiшча далей. Паводле яе словаў, усьлед за жамярой у мiжплянэтную прастору стартане спадарожнiк з катамi, потым, як яна казала, "зафугуюць" казу.