– Добры вечар вам усім, людзі добрыя! Замест адказу нехта даў яму пад рэбры і падштурхнуў да стала, за якім сядзеў пан з халодным службовым выразам твару. Ён крыважэрна зірнуў на Швейка і сказаў:
– Не стройце з сябе дурня.
– Нічога не зробіш, – сур’ёзна адказаў Швейк. – Мяне вызвалілі ад вайсковай службы за ідыятызм. Спецыяльная камісія афіцыяльна прызнала мяне ідыётам. Я афіцыяльны ідыёт.
Пан з тварам злачынцы заскрыгаў зубамі.
– Здзейсненыя вамі ўчынкі, у якіх вас абвінавачваюць, сведчаць аб тым, што ў вас галава варыць.
I ён тут жа пералічыў Швейку цэлы шэраг розных злачынстваў, пачынаючы дзяржаўнай здрадай і канчаючы знявагай яго вялікасці і членаў пануючага дома. У цэнтр гэтай процьмы злачынстваў была пастаўлена ўхвала забойства эрцгерцага Фердынанда, адкуль адгаліноўвалася новая гронка злачынстваў, сярод якіх зырка зіхацела падбухторванне да бунту, паколькі ўсё гэта адбывалася ў грамадскім месцы.
– Што вы на гэта скажаце? – пераможна спытаў пан з лютым выразам твару.
– Мнагавата, – бязвінна адказаў Швейк. – Што задужа – нездарова.
– Вось бачыце, вы самі прызнаяце…
– Я прызнаю ўсё. Строгасць павінна быць, без яе ніхто нікуды б не дайшоў. Я, калі служыў у войску…
– Маўчаць! – гаркнуў паліцэйскі камісар на Швейка. – Гаварыце толькі тады, калі вас запытаюць! Разумееце?
– Яшчэ б не разумець, – сказаў Швейк. – Асмелюся далажыць, разумею і ўсё, што вы маеце ласку сказаць, магу ўцяміць.
– З кім маеце зносіны?
– Ca сваёй служанкай, ваша міласць.
– А ці маеце каго знаёмага ў мясцовых палітычных колах?
– А як жа, паночку, маю. Купляю вячэрні выпуск «Нацыянальнай палітыкі», «сучку»*.
– Вон! – зароў на Швейка пан са зверскім выразам твару.
Калі Швейка выводзілі з канцылярыі, ён сказаў:
– Дабранач, ваша міласць.
Вярнуўшыся ў сваю камеру, Швейк паведаміў астатнім, што гэткі допыт толькі смех адзін.
– Трохі там на вас накрычаць, а пад канец выганяць. Раней, – працягваў Швейк, – бывала горш. Я некалі чытаў у адной кнізе, што абвінавачаныя, каб давесці сваю бязвіннасць, павінны былі хадзіць па распаленым жалезе і піць расплаўлены свінец. А калі і пасля гэтага не сазнаваліся, то насоўвалі на ногі іспанскія боты і падымалі на дыбу або падсмальвалі бакі пажарнай паходняй, як гэта зрабілі са святым Янам Непамуцкім*. Той, нібыта, галасіў пры гэтым так, быццам яго нажом рэзалі, і не пераставаў верашчаць да таго часу, пакуль яго не скінулі з Элішчынага моста*. Такіх прыкладаў безліч. А потым чалавека чвартавалі або саджалі на кол дзе-небудзь каля Музея. А калі асуджанага проста кідалі ў склеп, каб замарыць голадам, то ён адчуваў сябе так, нібы нанава нарадзіўся. Цяпер сядзець у турме – адна прыемнасць, – нахвальваў вязніцу Швейк. – Ні табе чвартавання, ні іспанскіх ботаў, ложкі маем, стол маем, лаўкі маем, адзін на адным не сядзім, поліўку атрымліваем, хлеб даюць, збан вады прынясуць, прыбіральня пад носам. Ва ўсім відзён прагрэс. Праўда, трохі далекавата хадзіць на допыт – аж па трох лесвіцах падымацца на паверх вышэй, але затое на лесвіцах чыста і жыццё віруе: аднаго вядуць сюды, другога – туды, і маладых, і старых, і мужчын, і жанчын. Радуешся, што ты, прынамсі, тут не адзін. Кожны спакойна ідзе сваёй дарогай, і не даводзіцца баяцца, што ў канцылярыі яму скажуць: «Мы тут параіліся, і заўтра вы будзеце расчвартаваны або спалены, паводле вашага ўласнага выбару». Вядома, гэта быў бы цяжкі выбар! I я думаю, панове, што шмат хто з вас у такі момант проста аслупянеў бы. Так, цяпер умовы змяніліся на нашу карысць.
Швейк толькі закончыў сваю прамову ў абарону турэмнага ўтрымання грамадзян, як наглядчык адчыніў дзверы ікрыкнуў:
– Швейк, апранайцеся і ідзіце на допыт!
– Я, канечне, апрануся, – адказаў Швейк, – супраць гэтага я нічога не маю, але баюся, што тут нейкая памылка. Мяне ўжо адзін раз выгналі з допыту. I потым, я баюся, што астатнія паны, якія тут сядзяць са мной, пачнуць гневацца на мяне за тое, што я іду на допыт другі раз запар, а яны яшчэ ні разу за гэты вечар не былі.
– Вылазь і не балбачы! – пачулася ў адказ на Швейкава джэнтльменства.
Зноў Швейк апынуўся перад панам злачыннага тыпу, які без усякіх акалічнасцей спытаў цвёрда і рашуча:
– Вы прызнаяцеся ва ўсім?
Швейк утаропіў свае добрыя блакітныя вочы на няўмольнага чалавека і мякка сказаў:
– Калі вы жадаеце, ваша міласць, каб я прызнаўся, то я прызнаюся. Мне гэта не пашкодзіць. Але калі вы скажаце: «Швейк, не прызнавайцеся ні ў чым», дык я буду выкручвацца, хоць крой мяне на кавалкі.
Суровы пан нешта напісаў на пратаколе і, падаючы Швейку пяро, сказаў яму падпісацца. I Швейк падпісаў паказанні Брэтшнайдэра з такім дадаткам: