— To brzmi jak legenda — odezwał się Mychajło, trąc szczecinę na policzku. — Aż trudno uwierzyć. Gdybym to opowiedział gdzieś u nas, na Ukrainie, uśmieliby się…
— Trzeba szerzyć związki między narodami — powiedział Swami. — Joga jest wszechobejmująca. Od przygotowania fizycznego do psychicznego. Od religijnego — do naukowego. Każdy może znaleźć coś cennego. My u was. A wy — u nas…
Syrena zawyła przeraźliwie. Klnąc, wstawali do pracy zmęczeni jeńcy. Zatrzeszczały deski pod kołami taczek, grzmotnęły kamienie spadające na wywrotki.
Górskie słońce piekło niemiłosiernie. Kilku jeńców, nie mogąc znieść upału, runęło na ziemię. Rozległy się wściekłe krzyki, jęk katowanych ludzi. Harry odwrócił się, w jego oczach zapłonęła nienawiść. Swami dostrzegł to, westchnął ze współczuciem.
— Nie można pozwalać sobie na emocje. Gorące serce powinno także posiadać chłodny rozum.
— Przyjdzie czas, że i my opadniemy z sił — powiedział gorzko Amerykanin. — I te ciosy spadną na nasze grzbiety. A potem — kula.
— A co poradzisz? — zapytał chmurnie Mychajło, rzucając kamień na taczkę. — Spróbujesz ich bronić — zastrzelą cię…
— Może już lepiej zginąć, niż czołgać się przed nimi po to tylko, by nędznie wegetować — szepnął gniewnie Harry, schwycił taczki i potoczył je aż do wozu.
— Dzielny chłopiec — rzekł Swami — tylko niezrównoważony. A jednak mówi prawdę. Musimy myśleć, myśleć. W przeciwnym razie — śmierć.
— Jak wygląda wobec tego przepowiednia guru? — spytał ironicznie Mychajło, ocierając pot z czoła. — Przecież powiedział, że przeżyjemy wojnę.
— Myślisz jak dziecko — odpowiedział z politowaniem Swami. — Znajdujesz się dopiero na pierwszym stopniu poznania filozoficznego. Elementarny przykład: idziesz do jakiejś wsi. Już widać chaty, ludzi. Nic ci nie może stanąć na przeszkodzie. Ale zachciało ci się odpocząć. Potem pospać. Potem napotykasz kompana-pijanicę. Zaprosił cię do karczmy. A karczma znajduje się w przeciwnej stronie. Wypiliście. Wywiązała się bójka. W tej bójce zostałeś ranny lub nawet zabity. Takim czynem pogwałciłeś przeznaczenie. Samowola jednostki zniszczyła możliwości. Mój guru powiedział, że dla nas wszystkich istnieje możliwość przeżycia wojny i twórczej działalności. Ale można się także tego pozbawić.
— To dziwne — pokiwał głową Mychajło. — Ale ciekawe…
— Filozofujecie? — zapytał pochmurnie Harry, powracając z taczkami. — Moim zdaniem, całe nieszczęście świata tkwi w filozofii. Jazda, Mychaj, ciągnij taczkę, bo kapo się wścieka. Można pierwszego dnia dostać w kość…
Mychajło potoczył taczkę. Swami popatrzył smutno na Harry’ego.
— Łatwo ulegasz nastrojom, przyjacielu — powiedział cicho. — Nie można zmieniać poglądów pod wpływem afektu. Dlaczego filozofowie winni są nieszczęściom świata? Zresztą — jacy filozofowie?
— Wszyscy! — Harry chwycił młot, silnymi uderzeniami rozłupał wielką bryłę. — Zwykli ludzie pracują, sieją zboże, łowią ryby, hodują sady, budują maszyny. A filozofowie wymyślają doktryny, które powodują rozlew krwi…
— Mylisz się — zaprzeczył łagodnie Swami. — Każdy człowiek, każdy z twoich „zwykłych” siewców czy sadowników, lub robotników — jest filozofem. Tylko że nie pisze traktatów. Każdy ma światopogląd prosty czy złożony. Już w gromadzie pierwotnej toczono walkę o światopogląd…
— Nieprawda! — Harry nie przestawał walić młotem. — Mój ojciec i jego przyjaciele-rybacy nie filozofowali. Łowili ryby, sprzedawali je, kupowali niezbędne rzeczy i żyli niezależnie…
— Oj, nie tak, Harry — pokiwał głową Hindus. — Zachowałeś romantyczne pojęcia dzieciństwa. Życie twojego ojca czy innych ludzi pracy jest ściśle związane z całym światem. A prawo, którym się kierował, jest prawem życia, któremu podporządkowuje się również nauka myślenia, filozofia…
— Nie wiem — odrzekł posępnie Harry, dysząc ciężko. — Nie wiem… Może istotnie jestem we władzy żywiołu. Ciężko mi, pierś rozsadza mi burza. Zębami poszarpałbym dręczycieli…
— Poczekaj… Trzeba przyjrzeć się ludziom… Może coś obmyślimy…
— Koniecznie, Swami! Koniecznie! Bo nie wytrzymam, rzucę się na automaty…
Na pagórku koło samochodu ukazał się kapo. Tłukąc pałką o but, krzyknął:
— Mało! Jedna taczka to za mało. Jeden niech ładuje, a dwaj odwożą. Samochód za długo czeka!
— Jednemu jest za ciężko ładować — rzekł My cha jło. — Przecież trzeba również rozłupywać kamienie…
— Ty rosyjska Świnio! — ryknął kapo. — Będziesz mi tu się wymądrzać. Jutro macie ładować dwiema taczkami. Słyszycie?
— Słyszymy — odezwał się Amerykanin. — No, Swami, trzymaj się. Kilka dni jakoś tam będzie, a potem zwalimy się!
Słońce wolno, nieznośnie wolno spływało ku zachodowi. Zdawało się, że ten dzień nigdy się nie skończy. Jeńcy nie patrzyli na uroczyste białe szczyty ani na zgrabne pulchne chmurki, ani na ciemnozielone linie świerków na zboczach gór. To cudowne piękno dręczyło, szarpało serce straszną tęsknotą, zatruwało pragnieniem wolności…
Gdzieś koło czwartej zrobiono przerwę. Jeńców zagnano do wgłębienia pod osłonę olbrzymiej skały. Do kamieniołomu weszli minerzy, założyli ładunki wybuchowe. Wkrótce skała zatrzęsła się od wybuchów. Nad kotliną kłębiła się chmura pyłu.
— Do roboty! — krzyknął kapo. — Schnell, schnell!
Znów zazgrzytały wozy. Znów nie kończąca się drewniana ścieżka i obmierzła taczka, tępy ból w plecach, rękach.
— Mychaju — powiedział Harry szeptem — musimy dowiedzieć się, gdzie przechowują dynamit…
— Widziałem — odpowiedział Sahajdak, rozglądając się ostrożnie dokoła. — Tam, w głębi kopalni. Stamtąd minerzy przynosili ładunki…