— Дзень добры, пане Ляшкевіч, — прывітаўся ксёндз, — як маецца ваш сын?
— Дзякую, вы надта добры для нас, пане ксёнжа, — адказаў Пранцісь.
— Не ажанілі яшчэ сына?
— Не, пане ксёнжа, ён не хоча.
— Вось і бацька! Не ведае, што сын яго робіць. Ды ваш сын Ясь быў сягоння ў мяне і прасіў пашлюбаваць яго, і нават без вашага дазволу.
— Пашлюбаваць? Мусіць, з Хлэмкаваю дачкою?
— Мусіць, мусіць... стары дурань! Прэч з маіх вачэй, пакуль сына чалавекам не зробіш!
Каб гром трэснуў над галавою Пранціся, ён не так 6ы аглушыў яго, як гэты прыём. Не чуючы пад сабою ног, з бутэлькаю у руках вылецеў ён з ксяндзоўскага дому. Яго, старога чалавека, паважанага католіка, ксёндз выгнаў з дому! I з-за каго? З-за гэтага праклятага сына.
— Дзе мой Ясь? — накінуўся ён на Бэрку, уварваўшыся ў карчму. — Спаганіў маё імя, збэсціў увесь наш род! Мяне, мяне выгнаў ксёндз. На старасці. Цяпер кожны можа пляваць мне ў вочы, і я не пасмею падняць іх ні на каго. У, пагібелі на цябе няма.
Бачыць сына яму стала адваротна, і ён павярнуў галаву...
— А, і ты, сцерва, тут! Гэта ты адабрала ў мяне сына і маё імя і чэсць! Ты, паганая!
— Бацька, не падыходзь, не чапай яе, яна не вінавата! Ясь стаў між Алесяю і бацькам. Губы Пранціся дрыжэлі, на іх выступіла пена. З працягнутаю леваю рукою ён быццам намагаўся дастаць Алесю.
— Не чапай! — зыкнуў страшным голасам Ясь і падняў руку загарадзіць Алесю.
— Прэч! Прэч ад гэтае подлае! — хрыпеў Пранцісь. Правая рука Пранціся сударажна паднялася; ён размахнуўся ёю, і тоўстае шкло дна бутэлькі з мёдам глыбока ўрэзалася ў вісок Яся.
III
Васіль Хлэмка прачнуўся ад бразгату ў вароты. Сонца ўжо ўзышло, але было яшчэ халаднавата. Накінуўшы сярмяжку на плечы, ён пайшоў адчыняць.
— Дзе гэта ты бадзялася ўсю ноч? — адчыняючы варотцы, спытаў ён.
Перад ім стаяў балагольшчык ад Бэркі.
— Вазьміце сваю дачку,— я прывёз; ды заплаціце грошы за фурманку.
Балагольшчык памог вылезці Алесі і развязаў ёй рукі, сцягнутыя зрэбным ручніком. Валасы на ёй былі ўскудлачаны, адзежа ўся змятая і перапэцканая граззю і кроўю, на твары ні аднае крывінкі, вочы шкляныя.
— Ах, як было весела на гэтым вяселлі! — загаварыла яна, не міргаючы вачыма. — Гарэлка цёплая, чырвоная. Ха-ха-ха! Ха-ха-ха! А як скакалі мы з Ясем, каб вы бачылі, мае ўдалыя: вось так.
Яна ўзялася рукамі ў бокі і пачала вырабляць нагамі нейкі скок, смеючыся рэжучым голасам. Васіль, аслупянеўшы, пазіраў на сваю дачку і не мог зразумець, што з ёю зрабілася і як з ёю быць. Крыху апомніўшыся, ён зірнуў на балагольшчыка.
— Пранцісяў Ясь забіты, і яна гэта бачыла, — шапнуў той.
— Душна тут, — гаварыла Алеся, увайшоўшы ў хату. — Ясь, адчыні акно, мне лепей відаць будзе кірмаш... Ай, Ясік, якая ў цябе пекная чырвоная істужка на капялюшы! Ясь! Ясь! Вось ён, блізка, страшна, вочы ў яго, як вугалле ў печы!.. Ясь, ратуй, ратуй! Ага, не дастанеш! Ха-ха-ха! Ха-ха-ха!
...Толькі на трэці дзень яна на нейкі час адышла і стала пазнаваць сваіх. У гэты дзень усе Лятцы каля паўдня высыпалі на вуліцу. Па дарозе на мястэчка ехаў нейкі чын з блішчастымі гузікамі і з шашкаю на баку. За ім на фурманцы везлі Пранціся Ляшкевіча, рукі яго былі звязаны ззаду вяроўкаю; паабапал яго сядзелі таксама блішчастыя гузікі. За фурманкаю ішлі сяляне-панятыя, а за імі траха не ўся вёска. Алеся сядзела ў хаце каля акна і бяздумнымі вачамі глядзела на вуліцу. Раптам яна ўскочыла, і ўперад, чымся маці апомнілася, яна ўжо была каля воза, на якім везлі старога Ляшкевіча. Ухапіўшыся за аглоблю, яна ўпілася вачамі ў твар Пранціся.
— Гэта ён, ён забіў Яся! — не сваім голасам закрычала яна.
Ішоў час. Цэлымі днямі Алеся хадзіла па хаце, нікога і нічога не бачачы. Усе дамашнія цішком абыходзілі яе, а маці, Таццяна, прыпамінала ўсе свае грахі і грахі сваіх бацькоў і дзядоў, за якія бог пакараў яе. Для Васіля здарэнне з Алесяю таксама не прайшло дарэмна, тым больш што ўсярэдзіне нейкі голас заўсёды шаптаў яму, што гэта ён сам давёў дачку да такое напасці...