Надзея доўга глядзела на грошы, асцярожна кранулася аднаго пачка, быццам баючыся абпаліць руку:
— Гэта за хату?
— Ну, за хату, за машыну, са сваёй пенсіі сабралася, — ахвотна адказаў Сямён.
— А Ваньцы?
— Што ты за яго перажываеш? — падышоў да стала Клім. — Ён жа ясна сказаў, што ні бацькі, ні сястры, ні брата ў яго з гэтага часу няма.
— Дурны ён, — уздыхнула Надзея.
— У яго ўзросце гавораць не аб дурасці, а аб інфантыльнасці. Яго прывучылі да жалю — шкадавалі і шкадавалі. Калі перасталі шкадаваць — ён вырашыў гэта рабіць сам. Надзеў на сябе вянок пакутніка і паспрабуй, знімі…
— Гэта я вінаватая — трэба было раней яму аб усім расказаць, — заспрачалася Надзея. — Думала, забыў ён ужо ўсё.
— Ну, вы сабе спрачайцеся, а вырашаць мне, — зазначыў Сямён. — Усім пароўну. А Ваньцы… Я грошы паклаў на рахунак яго крэдыту, што ён на кватэру браў. Усё, стала быць, няма сэнсу спрачацца. Бярыце грошы. І маці помнік сёння пастаўлены. Вось…
Клім нехаця ўзяў грошы са стала, трымаў у руках.
— Навошта ж было вось так? Камедыю ламаць? — папракнуў ён бацьку.
— Трэба, значыць, — упарта адказаў Сямён. — Табе не зразумець… Не так часта вы ў сярэдзіну самі сабе зазіраеце. Каб памяталі.
— Што памяталі?
— Што не святыя.
— А я і не забываўся.
— Ведаеш, бацька, — задуменна загаварыла Надзея, — а гэта ж першы раз ты дзецям грошы проста так даеш… І ўнукам ніколі не даваў. Гасцінцаў не дарыў…
— Што, каб добрым дзедам за падарункі лічылі? Ці добрым бацькам, што грошы дае? — выскаліўся Сямён. — Такога бацьку ўсякі палюбіць, да такога дзеда ўнукі — уга — прыляцяць! А як няма грошай? То і на халеру такі стары, праўда? Э-эх… Не хачу любоў купляць. Ні дзяцей, ні ўнукаў. Што меў — усё адразу аддаю. Больш не пытайце.
Надзея моўчкі згарнула грошы ў скрутак і звыкла саўганула яго за пазуху.
Раптам стала ясна, што ў іх сустрэчы пастаўленая апошняя кропка. Цяжкая цішыня вісела так доўга, што стала амаль фізічна адчувальная.
— Усё, значыць, — ціха прагаварыў Сямен. — Работы ля дома няма, едзьце сабе.
— Я начаваць не застануся, — адказаў Клім. — Заўтра вар'яцкі дзень, трэба збірацца ў дарогу. І Зоя хвалюецца. Пакуль даеду…
— Мо, возьмеш мяне з сабою? — нерашуча папыталася Надзея.
— Баулы гэта твае? Ты ж гандляваць ехала? — здзівіўся Клім.
— Ды будзь ён пракляты, гандаль гэты, — Надзея паднялася, азірнулася на сядзеўшага моўчкі за сталом Сямёна. — Баця, ты калі да мяне прыедзеш? Заўтра, пазаўтра? Ці нам з Клімам лецішча яго прыгатаваць адразу?
— Можа і так… Можа і так, — ціха прагаварыў Сямён, ачуўшыся ад сваіх думак. Прыеду. Хутка…
— То патэлефануеш. Са стала прыбраць?
— Не трэба. Я яшчэ пасяджу, — спыніў Сямён Надзею, якая ўзялася было збіраць посуд.
Надзея падхапіла адзін баул, другі ўзяў Клім. Яны прайшлі да парога, спыніліся.
— Да пабачэння, — нягучна развітаўся Клім.
— Спакойна начаваць, баця, — пажадала Надзея.
— Едзьце, — прамовіў Сямён, не паварочваючы галавы.
На вуліцы завуркатаў матор, потым стала ціха-ціха, і гарэлка, ліючыся з бутэлькі ў шклянку, булькала гучна, запрашальна.
На гэта булькатанне ціха адчынілася дзверы, і гэтак жа асцярожна, як і раней, зайшоў у пакой Грыня.
— Гэта… Як бы гэта, трошкі дадаць, а, Сямён Карпавіч?
— Праходзь, садзіся, — не азіраючыся, запрасіў Сямён, паставіў на бок стала напоўненую гарэлкай шклянку, паказваючы Грыню яго месца.
Той шмыгнуў за стол, хутка адпіў паўшклянкі, агледзеў талеркі, нясмела пацягнуўся за закускай.
— Бяры, даставай, — Сямён падсунуў да яго талерку з каўбасой і вяндлінай. — Вось і жыццё прайшло… — загаварыў ён сам сабе. — Трэба ж, здавалася — вон колькі гадоў наперадзе. І як яны хутка праляцелі. А што зрабіў? Хату вось пабудаваў, ды не ўнукі родныя ў ёй гуляцца будуць. Чужыя людзі. Не прадай — перасварацца. Лепш самому дзяліць. Калі бацька дзеліць — заўсёды справядліва. Галоўнае — пароўну. Усім — пароўну…
Ён падняў галаву дагары, доўга глядзеў на ўбіты ў бэльку крук.
— Бач, трывала сядзіць. Колькі гадоў сядзіць? На другі дзень, як Надзька нарадзілася, ты, Грыня, калыску прынёс і крук гэты ўбіў. Маці печ паліць і Надзьку калыша…
— А? — праглынуў Грыня, ўтаропіўся на бэльку. — Вы гэта пра што, Сямён Карпавіч?
— Ды пра жыццё, — незразумела адказаў Сямён. — Дзеля чаго трэба было жылы цягнуць з сябе? З жонкі? З дзяцей? Эх, жыццё, што ж ты не падказала, як цябе пражыць? Пражыў вось, быццам і не жыў. Навошта жыў, навошта дзяцей хвастаў, навошта грошы збіраў? На вяроўку ці шмат трэба было? А і за гэта зганяць… Дурныя людзі: чаго ім да чужых жыццяў? Нельга, гавораць, жывым у магілу класціся. Пакутуй — а жыві. Няма сэнсу — а жыві! Дзеля чаго? Навошта, я вось цябе пытаю? — звярнуўся ён да Грыні, не стаў чакаць адказу, адказаў сам: — А каб ім, здаровым, жыццё труціць. Каб не забываліся, што будуць самі старымі і хворымі. І не столькі табе гэтыя пакуты, колькі ім. Так?