Уладзімір ГНІЛАМЁДАЎ
СЕМ ГАДОЎ У ЦК
Раман-дзённік
1969
11 лютага. Выклікалі ў ЦК. Гутарыў са мной, больш як гадзіну, загадчык аддзела культуры. На шыльдзе яго кабінета прозвішча: Марцэлеў. Пытаўся пра інстытут: «Як там Барысенка?» Што магу сказаць пра Барысенку я, малодшы навуковы супрацоўнік, «мэнээс», як кажуць у акадэміі?
— Калектыў яго паважае.
— Што цікавае чыталі ў апошні час?
— Чытаю «Ранішнія росы» Янкі Скрыгана. Гэта пра пісьменнікаў. Цікава.
Багатая мова.
Гаворым з маім суразмоўцам па-беларуску.
— Гэта добра, што вы прайшлі вывучку ў акадэмічным інстытуце. Інстытут нешта дае…
— Не скарджуся.
— Якое ваша сямейнае становішча?
Гэтага пытання я не люблю, але даводзіцца адказваць.
— Халасцяк, адзін, бацькі жывуць у Брэсце.
— А ў вайну?
— Жылі ў вёсцы, працавалі на гаспадарцы.
— А дзе ўступалі ў партыю?
— Калі служыў у войску.
— Ну, там прымаюць усіх, — пасміхнуўся мой субяседнік і зашамацеў паперамі, што ляжалі перад ім на стале.
Што праўда, дык праўда. Мяне прымалі — угаварыў зампаліт старшы лейтэнант Балтабаеў, каб не хадзіў у самаволку. Сорамна камуністу бегаць у самаволку. Але партыйную пазіцыю я падзяляю.
На «гражданцы» ўступіць у партыю — тым, хто гэтага хоча, — складаней. Тут разнарадка, ліміт. Інтэлігенцыю прымаюць у апошнюю чаргу. Між тым, ёсць людзі, якія могуць быць сапраўднымі камуністамі. Колькі гадоў назад у інстытуце прымалі ў партыю Адама Іосіфавіча, я быў старшынёй сходу. Добры, прынцыповы камуніст з яго атрымаўся.
— Ну, добра, — падагульніў субяседнік нашу размову, — можаце ісці, але з інстытута не адлучайцеся, бо можаце спатрэбіцца.
Я ўстаў, прысунуў стул, на якім сядзеў, да стала, сказаў «да пабачэння», так і не зразумеўшы, чаго гэты чалавек, таварыш па партыі, мяне выклікаў. «Каму я магу спатрэбіцца?» Спытацца не рашыўся. Зачыніў за сабой дзверы (яны былі падвойныя), развітаўся з сакратаркай, немаладой ужо бландзінкай са спушчанымі на скроні бледнымі кудзеркамі, па калідоры прайшоў да лесвіцы. З аднаго боку вокны, з другога — кабінеты. На дзвярах — шыльдачкі з прозвішчамі партработнікаў. Усё — па-беларуску. Страшэнна цікава, як гэта яны тут усім кіруюць.
Успомніліся нашы прафесары Перкін і Пшыркоў, якія расказвалі, як яны ў пачатку 50-х гадоў пісалі для сакратара ЦК КПБ нейкага Іаўчука па яго патрабаванні даведку аб стане тагачаснай беларускай літаратуры. У даведцы былі адзначаны без указання на канкрэтных пісьменнікаў некаторыя недахопы, уласцівыя бягучаму літаратурнаму працэсу. Неўзабаве даведка з’явілася ў «Советской Белоруссии», але ўжо як устаноўчы артыкул за подпісам самога Іаўчука. У канцы была прыпіска: «Досадных ошибок в осмыслении литературного процесса не удалось избежать и научным сотрудникам Института литературы Перкину и Пширкову».
Словам, крытыкам таксама дастаецца, як і пісьменнікам. На мінулым, V з’ездзе пісьменнікаў Беларусі А. Бялевіч у прысутнасці П. М. Машэрава скардзіўся, што «б’е ў званы Гніламёдаў», спецыяльна шукае ў яго вершах якіхсьці недахопаў, а іх там, маўляў, няма. Ёсць. Гаўрусёў напісаў быў рэцэнзію на чарговы зборнік А. Бялевіча (выдае амаль штогод) пад назвай «І ад салаўёў бывае сумна». Дзіўны чалавек гэты Бялевіч. Таленавіты, але неяк па-фальклорнаму, без інтэлекту. Досыць абмежаваны, наіўны ў сваёй паэтычнай логіцы.
18 лютага. Заходзіў у «Маладосць». Бываю тут, бо добра, прыхільна да мяне ставяцца. Удумлівы, жвавы калектыў на чале з Піменам Панчанкам: Алесь Асіпенка (яго намеснік), Вера Палтаран, Мікола Аўрамчык, Сцяпан Кухараў… Кожны — цікавы. У кожнага за плячыма ёмісты жыццёвы і ваенны вопыт. Мікола Аўрамчык, напрыклад, прайшоў і фронт, і нямецкі палон, і шахты. Шмат з перажытага адбілася ў яго вершах. Неяк ён расказаў мне пра неверагодны эпізод спробы ўцёкаў вязняў з нямецкага канцлагера…
Вельмі цікава расказваў Панчанка, як ён працаваў у «дывізіёнцы».
25 лютага. Рэдактар з выдавецтва «Художественная литература» В. Элькін заказаў мне прадмову да зборніка аповесцей трох нашых пісьменнікаў — І. Пташнікава («Тартак»), А. Савіцкага («Кедры глядзяць у мора») і У. Караткевіча («Чазенія»). Зборнік павінен выйсці ў гэтым выдавецтве. Тры пісьменнікі, і вельмі непадобныя адзін на аднаго. Караткевіч — рамантык. Савіцкі і Пташнікаў — рэалісты. Па-рознаму, але рэалісты. Рэалізм вымагае ад іх болей клапаціцца пра ўмацаванне маральных асноў свайго рэалізму, пра верагоднасць таго, што адбываецца ў творы.
9 сакавіка. Надвор’е — гром і снежная завея. Нешта рана пачало грымець.