Ведаю, о Зульфі, ты зноў скажаш, што я легкадумная і паводжу сябе не па-даросламу, таму не буду пісаць, што было далей. Лепей напішу пра сваіх малых. У дзіцячым садзе мне зараз далі пастаянную групу. Хлопчыкі такія задзірлівыя, а дзяўчынкі ўсе вельмі добрыя. Яны такія розныя: адны гаспадарлівыя і акуратныя, іншых яшчэ многаму трэба вучыць. Але я люблю іх усіх, бо ў іх столькі непасрэднасці і шчырай дабраты, нягледзячы на тое, што растуць яны большай часткай у сем'ях, дзе не кожны дзень на стале бываюць рыс і мяса. Вучу дзяцей маляваць і пісаць літары. А як яны танцуюць і спяваюць, ты паглядзіш сама, калі ўсё-ткі знойдзеш час і прыедзеш да мяне. Бо так хочацца з табою пагаварыць!
Я сабе зрабіла новую прычоску. Надзія гаворыць, што мне вельмі да твару, я нават быццам стала вышэй ростам.
О Зульфі! Вядома ж, ты праўду кажаш: я такая яшчэ легкадумная. А як мне перавыхоўвацца, калі цябе няма побач? Але ж калі ты нават захочаш паўпікаць мяне, усе роўна напішы хутчэй».
5. ДЗВЕ ЗНАХОДКІ
Спачатку Акліль не паверыў сваім вачам: знайшоў тое, за што плацілі грошы. Каралы ён бачыў на рынку, ведаў, што іх здабываюць у моры з немалымі цяжкасцямі. А тут — ляжыць сабе на пясочку і спакойна чакае, пакуль Акліль падыме яго і акуне ў ваду, каб змыць водарасці. Карал быў падобны на пену марскога прыбоя. Акліль нават падскочыў з радасці. Гэтак падскокваючы і палохаючы чаек прарэзлівымі крыкамі, ён памчаў да вежы. Заўважыўшы хлопца, стары казапас падумаў, ці не джыгануў яго тарантул. А можа, гадзюка? Іх тут у руінах поўна. Ачнуўшыся ад прывычнага роздуму аб марнасці чалавечага жыцця, ён споўз з нагрэтага каменя, прыхапіў схаваную ў халадок літровую бутэльку з вадой і закалдыбаў да хлопца.
— Гэй, гэй, малы! — паклікаў ён сіпла. — Ты што гэта, га? Цябе джыгануў тарантул?
Але Акліль не чуў яго. Ён імчаў да вежы.
— Паглядзі сюды, Хуары! Эй! — Хлопец выцягнуў руку. — Зірні ж, Хуары!
Той незадаволена ўзняў калматую галаву ад вялікай бляшанкі з зелянінай. Ён згаладаў за доўгі дзень і зараз гатаваў усё разам — абед і вячэру. Наогул ён любіў гатаваць. З прыгаршчаў фасолі, рознай зеляніны і пары лыжак алею ўмеў зварыць нешта прыдатнае да яды. Ого, яда! Пад'еў — і ў цябе ўжо моцны сон, пругкія, гатовыя да работы мышцы, зырка блішчаць вочы, усё цябе радуе, нават звычайны палёт чайкі над марскімі хвалямі, імклівы віраж арлана над горнай цяснінай. Сёння ў Хуары былі добрыя сакавітыя арцішокі. Ён старанна абабраў іх і збіраўся варыць у казане.
— Чаго ты там крычыш, як дурная квактуха? — буркнуў ён.
— Я знайшоў гэта на беразе, яго выкінула хвалямі! — Акліль так і гэтак паварочваў карал.
Хуары паглядзеў з падазронасцю.
— Бажуся, што знайшоў!
— Што здарылася, дзеткі? — падступіў да хлопчыкаў стары казапас. — Каго з вас сцебанула гадзюка? Я ж казаў, папярэджваў дурняў…
Хлопчыкі дружна зарагаталі, тыркаючы адзін у аднаго пальцамі.
— А каб вас! — узняў казапас над галавою кізілавы дубец. Ён пакрыўджана плюнуў.
— Сейід, — павярнуўся да старога Акліль, — паглядзіце, што я знайшоў. Гэта можна прадаць на рынку?
Сейід узняў карал і ўзважыў на далоні.
— Гэткія і раней каля берага трапляліся, я памятаю. Мой пляменнік з адным французам некалі здабываў іх. Ву-унь за тым мысам, ля астраўка. Самае месца, дзе яны жывуць. Прадаць? Цяпер дык і не ведаю, як яно. А французы плацілі грошы за гэткія штукі. Асабліва бралі залацістыя. Нясі на рынак, можа, хто і купіць.
Акліль зноў заззяў ад радасці. Калі ўдасца прадаць, то хопіць на куртку для зімы і яшчэ на сёе-тое застанецца.
— Хуары не падзяляў радасці таварыша. Пахмурна пазіраў, як да іх жытла падбіраецца падгалая каза. Яна спрытна, як цыркачка, скакала па прыступках. Стары шпурнуў у казу трэску.
— Прэч, дачка шайтана!
— Ага, прадасі! — прамовіў Хуары з'едліва. — А цябе там за шкірку — дзе, спытаюць, сцягнуў? Кыш! — тупнуў ён на казу.
Каза нетаропка адскочыла і, зыркаючы на людзей пранізлівымі вачамі шайтана, схапіла кавалак газеты, у які Хуары загортваў арцішокі. Іншыя козы таксама аблажылі вежу з усіх бакоў і скублі ўсё на свеце, спрабавалі нават сцягнуць з калка кавалак брызенту. Калі хто-небудзь недаверліва адносіцца да слоў, што ў Паўночнай Афрыцы гадоў дзвесце таму ці крыху болей козы з'елі львоў, то няхай бы паглядзеў, як яны ўвіхаліся ля жытла Хуары. Ён бы адразу паверыў — такія могуць усё, дай ім волю.
— Вам не трэба тут жыць. — Казапас пакруціў па-чарапашы сюды-туды невялікаю, падобнаю на сухі гарбуз галавою ў салдацкай шапцы.
Хуары з гонарам агледзеў прыстасаваныя ўчора дзверцы ад грузавіка.
— А хто гэта мне забароніць? — з выклікам адказаў ён і кінуў у булькочучую ў казанку ваду арцішокі.
Казапас аддаў Аклілю карал і яшчэ раз азірнуў каменныя руіны, дзе ўжо сям і там вырасталі вячэрнія цені. Каза зноў падступіла да прыпасаў Хуары.
— Нядобрае гэта месца, паверце, — упэўнена адказаў казапас. — Нават французы яго не любілі.
— Таму што партызан баяліся. Тут блізка катакомбы, — сказаў Хуары.
— Мой пляменнік аднаго разу тут бачыў здань Бабы Аруджа.
— Гэта пірата? — голас у Хуары крышку ахрып.
— Баба Арудж недзе, казалі, схаваў тут частку сваіх скарбаў, калі яго аблажылі туркі. А потым не змог сюды вярнуцца.
— Бо яго павесілі, я ведаю, — сказаў Хуары. Хуары схапіў дубец і ўскочыў, каб адагнаць коз, якія спрабавалі залезці па лесвіцы ў яго жытло.
— Я ведаў ірум'ена, які тут корпаўся мо паўгода. Відаць, шукаў клад Аруджа, — сказаў казапас.
— Знайшоў? — у позірку Хуары ўзнікла раптам Напружанасць.
— Ды не, яго аднойчы знайшлі мёртвага.
— Няўжо дух і такое можа? — Акліль уцягнуў галаву ў плечы, як ад холаду. — Я думаў, ён толькі можа палохаць.
— Палохаць! — адгукнуўся Хуары. — Схопіць за каршэнь ды як зірне ў вочы — зразу сканаеш. А ён жа многае можа.
— Хлопцы, кажу — не таўчыцеся тут, — параіў казапас. — Ідзіце туды, дзе жывуць людзі, а не яшчаркі і змеі. Вы, напэўна ж, не ведаеце, што той, хто жыве адзін, можа ператварыцца ў шакала. Шакал быў некалі чалавекам, а цяпер бачылі? Знайшоў яшчэ гэткіх, як сам, і цяпер круцяцца каля чалавечага жытла ды выюць, што нельга туды прабрацца. Але ж яны былі зладзеі, таму і жылі, як тулягі. Алах іх адзначыў асобай метай.
Акліль успомніў, што мінулай ноччу шакалы недзе блізка вылі і грызліся. І ён з адчуваннем нейкай трывогі ў душы заазіраўся навокал.
— Нічога, у нас зараз дзверы, як у доце. — Хуары зарагатаў і зазірнуў у казанок, дзе булькатала вада.
Казапас зірнуў на жытло хлопцаў, затрымаў позірк на жалезных дзвярах, пацмокаў языком і рушыў прэч.
— Сейід, — пачціва паклікаў яго Хуары, — куды ж вы? Арцішокі зварыліся.
— Няхай будуць твае гады шчаслівыя, сынок, — азірнуўся казапас і пакруціў галавою. — Мая вячэра чакае мяне дома, а козы засумавалі па сваіх гаспадынях. Я вам сыру прынясу. У мяне сушыцца добры сыр.