— Стары такі ваўкаваты, а ты яго — Сіндбад, — заўважыла жонка. — Сіндбад жа, здаецца, быў малады і зусім не маўчун.
Доктар Кійк іранічна ўсміхнуўся:
— З той пары як ты чытала казкі «Тысяча і адна ноч», не адзін чалавек паспеў састарыцца.
— Скажыце, Юрый, — перавяла гаспадыня размову на іншае, — што такое гэты Уадыяс? Колькі ўжо чую пра яго… Праўда, што паселішча зруйнавалі карнікі? Мой Антон там ледзьве выратаваўся ад бандытаў.
— Яны там цяпер горад будуюць, — кіўнуў Антс госцю: — Юрый, вы і гаварыце, і пра яду не забывайце, гэтая штука смачней за ўсё гарачая.
— Я яшчэ прынясу, — узнялася гаспадыня.
— Горад не горад, а будуем фундаментальна, — сказаў Добыш з гонарам за сваіх сяброў.— І не нясіце больш нічога, бо не адолею.
Ён каштаваў таксама мяса, тушанае з фасоляй і салодкім перцам, яшчэ нейкія стравы, і ўсё ў ахвоту, бо студэнты ў будаўнічым лагеры харчаваліся без асаблівых прысмакаў.
Гаспадыня пацікавілася, самалётам ці параходам дабіраліся ў Алжыр студэнты. Пачуўшы, што параходам, уздыхнула:
— А мы вось усюды самалётам.
— Чым табе дрэнна? — здзівіўся муж. — Менш стамляешся, больш эканоміш часу для карыснай справы.
— А хіба гэта падарожжа? Не паспееш прызвычаіцца да перамен, а ты ўжо ў новай краіне.
— Праўда што. Дзякуючы самалётам зямля стала зусім маленькай і амаль не застаецца на ёй таямніц, нязведаных куткоў, якія так вабяць чалавека ў маладым узросце.
— Асабліва мужчын, — дадала гаспадыня. — Каб не мы, жанчыны, дык вы б да сівых валасоў бадзяліся па белым свеце без сям'і і без уласнага кутка. Сёння тут, заўтра там.
— А як да вас ставяцца мясцовыя жыхары? — пацікавіўся Кійк. — Ім жа тут нагаварылі пра савецкіх усялякага. Быццам бы мы ўсе рагатыя і з кінжаламі ў зубах.
— Той-сёй касавурыцца. Адзін прама сказаў неяк, што і без нас тут абыдуцца, — адказаў Добыш. — А ўвогуле, здаецца, нармальна. І вітаюцца, і вады дадуць. Толькі дзяўчаты чамусьці закрываюцца вышыванымі сурвэтачкамі. Не паспееш зірнуць на яе, а яна ўжо твар закрые і ад цябе хутчэй…
Гаспадыня паківала Добышу пальцам:
— Гэта вам не дома. Прывыклі дзяўчат разглядаць, як лялек. Тут норавы строгія. А вы ж, відаць, калі прасіліся сюды, марылі сустрэць якую-небудзь усходнюю красуню, якая вас пакахае з першага позірку. Ну, прызнайцеся шчыра, так? Мой Антон калісьці так думаў, вось і памчаў нежанаты на Усход. А потым вярнуўся з Дамаска і да маёй мамы: аддайце за яго дачку. Ну, мама, вядома ж, растала… Як жа: усе кажуць, што эстонцы — самыя лепшыя гаспадары, сур'ёзныя, добрыя бацькі. От пачакай, Антоне, будзе ў цябе некалі цешча, яна табе пекане ў вочы, хто пасля трыццаці год бадзяецца бабылём!
Доктар Кійк жмурыўся, як кот, слухаў тэмпераментную жонку і згодна ківаў. Так, эстонец ён не зусім характэрны, калі дасюль не вярнуўся дадому.
Зноў пілі каву і каштавалі розныя смакі, на якія алжырскія кулінары такія мастакі.
— Не, вы ўсё-такі прызнайцеся, Юрый, збіраліся тут сустрэць Шахразаду? — не адставала ад госця Вера Астапаўна.
— Хутчэй ужо Зулейку, — сказаў Кійк. — Гэта найбольш папулярнае тут імя. Або гэта: «Шаганэ ты моя, Шаганэ! Оттого, что я с Севера, что ли…» Помніце, у Сяргея Ясеніна?
— Вой, можа, вы жанаты ўжо? — спытала гаспадыня. — Зараз модна рана жаніцца. Удваіх пачынаць самастойнае жыццё, а не бадзяцца, пакуль здароўе не сапсуеш…
— А ўсё ж у маладым узросце можна і пабадзяцца па свеце, — сказаў Кійк. — Хлопцам, зразумела. У дзяўчат іншая псіхалогія, свае жыццёвыя задачы. Вам, Юрый, Арабскі Усход яшчэ трэба зразумець, не крыўдуйце. Хаця два месяцы тут — гэта ўжо тэрмін. Асабліва калі працуеце з алжырцамі, а не смажыцеся на пляжы. Тут раней некаторыя французскія інтэлектуалы жылі, у тым ліку і таленавітыя пісьменнікі. Меркавалі, што яны ведаюць Алжыр, хоць далей пляжаў і руін былых паселішчаў старажытных рымлян не вытыркаліся. Таму вельмі здзівіліся, калі алжырцы дружна ўзняліся на вызваленчую барацьбу. Што толькі тут не вытваралі карнікі, як не здзекаваліся з палонных, а людзі ўсё роўна ішлі і ішлі ў партызанскія атрады, пакуль не вырасла магутная армія.
— Вы ўявіць сабе не можаце, колькі ўжо мы на Усходзе. Спачатку думалі: вось пабачым новыя краіны, збяром крыху грошай і дадому. Гэтак жа некаторыя і робяць. Антон зноў захацеў вярнуцца!
— У мяне работа асаблівая, — запярэчыў Кійк. — Як кінуць хворых, калі краіна не мае сваіх урачоў? Трэба, скажам, таго ж Аіт-Хаммуша ад смерці ратаваць, а я пакую чамаданы, бо ўжо нацешыўся загранкай.
— А мая маці да гэтага часу лічыць, што эстонцы — самыя гаспадарлівыя і разумныя людзі,— уздыхнула гаспадыня, і Добыш так і не зразумеў — жартам ці ўсур'ёз папікала яна мужа.
— Уяві сабе на хвілінку, — сказаў на гэта Кійк, — што доктар Швейцар у свой час не паехаў бы ў глыбіню Афрыкі, дзе людзей жэрла жудасная праказа, а смакаваў бы сабе аранжад і трубачкі з крэмам у парыжскай «Ратондзе»… Хваробы, калі становяцца эпідэміямі, не ведаюць межаў. А людзі павінны ісці на дапамогу іншым людзям… Сама пераканалася, што зямля не такая і вялікая, каб нехта мог адседзецца, адгарадзіцца ад чужой бяды. Хваробы, як і радыяцыя, межаў не прызнаюць. — Доктар Кійк, відаць, пакрыўдзіўся.
— Што ж гэта я! — спахапілася гаспадыня. — А яшчэ ж марожанае! Першы раз рабіла, мо не ўдалося.
Добышу было добра ў гэтай невялічкай сціпла прыбранай «горніцы», як назвала яе гаспадыня. Чмяліны гуд вентылятара не заглушаў гукаў, што даносіліся праз апушчанае на акно жалюзі,— пад самым акном шапацела жорсткім лісцем вялізная смакоўніца, прымаючы на сябе пякучыя прамяні жоўтага сонца. Недзе ў асмяглым ад спякоты садзе жалобна ўскрыквала сіваваронка, раз-пораз узнікала густое гудзенне аўтамашын на блізкай вуліцы. Адтуль даносіўся і рытмічны постук — гэта імкнуўся звярнуць на сябе ўвагу чорнагаловы хударлявы хлапчук — чысцільшчык абутку. Імя яго было — Хуары. Добыш пакуль і ўявіць сабе не мог, што хутка з ім пазнаёміцца. Ды і наогул не здагадваўся, што вось-вось жыццё яго пойдзе зусім па-іншаму. Пакуль што ён каштаваў марожанае з прыгожай фарфоравай вазачкі і нечакана адчуў, што яму ўжо хочацца дадому. Як можа столькі цярпець без радзімы доктар Кійк?
— Вас ахоўвае ад бандытаў усё той жа дзіўны стары? — бы адчуўшы, што Добыш думае пра яго, спытаў Кійк. — Вера, памятаеш, я расказваў табе. Яго параніла, а ён не хоча садзіцца ў санітарную машыну, кажа, у ёй ляжыць ужо цяжкапаранены дыверсант. Не магу, кажа, дыхаць адным паветрам з гэтым агуду, нечысцю, значыць. І не паехаў.
— Ды ён не зусім стары, — запярэчыў Добыш. — Гэта ён такі ад перажытага — у яго карнікі знішчылі ўсю сям'ю.
— Як марабут, — сказаў Кійк. — Гэткі ж позірк і незвычайная цярплівасць.
— У Антона што ні стары ў цюрбане, то марабут, — заўважыла гаспадыня. — З кожным хоча пазнаёміцца.
— Мяне цікавяць іх прыёмы гіпнозу, — дабрадушна ўсміхнуўся доктар Кійк. — Гэта ж таямніцы тутэйшай народнай медыцыны. Як не вывучаць? Разумееце, ёсць у іх нешта агульнае з індыйскімі йогамі.
— Нашага вартавога завуць Рахдзі-Муджахід. Але я не чуў, каб ён займаўся гіпнозам ці варажбою.
Доктар Кійк толькі кіўнуў. Сядзеў засяроджаны, нават пахмурны. Добыш у свой час прачытаў недзе, што гэткай стрыманасці вучаць не толькі ў сям'і, але і ў школах англічан, асабліва арыстакратаў. Потым ён неяк перачытваў трагедыі Шэкспіра. Гэта было на цаліне, калі раптам пасля пыльных, спякотных і поўных напружання дзён раптам лінулі дажджы. Ляжаў у палатцы, зверху капала, быў час падумаць пра жыццё і пра розных людзей, у тым ліку пра тых, пра якіх напісана ў кнігах. Вось тады ён і прыйшоў да думкі, што ўся тая стрыманасць у англічан — толькі ад шматгадовай трэніроўкі. Бо каб зразумець чалавека, трэба паглядзець, якім ён бывае, калі вельмі спалохаецца або раззлуецца. Добыш бачыў эстонца, жыхара паўночнага краю доктара Кійка іменна такім раззлаваным. Тады яны нават пасварыліся, але і дружба іх пачалася з той сустрэчы.