Знайшоў ліхтарык, пачак цыгарэт. І хоць не курыў, сунуў адну цыгарэту ў губы і ўзяўся за руль, уявіўшы, што ён вадзіцель гэтага грузавіка. Цікава, што за марка? Раней ён такіх, здаецца, не сустракаў, хоць пабачыў нямала — амерыканскіх, італьянскіх і, асабліва, французскіх. Усё гэта былі машыны ірум'енаў, як называлі тут прыхадняў з Еўропы. І той хлопец, што прыпыніўся і напалохаў Акліля, быў ірум'ен. Але якой жа маркі грузавік, на якім ён прыехаў? Шкада, што ў кабіне няма нічога з ежы. А мо яшчэ што знойдзецца? Усялякую рэч можна абмяняць на ежу ці на дынары.
Акліль так захапіўся пошукамі, што не заўважыў яшчэ адной небяспекі: не адзін ён цікаваў за тымі, хто прыехаў.
— Ты чаго тут? Гэта мая тэрыторыя! — рашуча сказаў яму хлопчык яго ўзросту, але крыху шырэйшы ў плячах. Не паспеў Акліль зразумець, што здарылася, як яго рванулі за ногі з кабіны.
Хлапчукі моўчкі счапіліся біцца. Бойка, відаць, працягвалася б доўга: сілы былі амаль роўныя. Але пачуліся гукі сірэны. Ого! Гэтыя гукі ведалі добра абодва. Так сігналяць паліцэйскія. Хлапчукі спынілі тузаніну, паўглядаліся адзін у аднаго: што яшчэ здарылася? А потым Хуары пабег першы. Чорт з ім, з гэтым нахабным хлапчуком, ён яго яшчэ, калі алах паможа, сустрэне. А трапіць у рукі паліцэйскага ў гэтых мясцінах яму не хацелася. Гэта сапраўды была «яго тэрыторыя», Хуары тут з некаторага часу жыў. І, зразумела, па некалькіх важных прычынах хацеў, каб пра тое ніхто не ведаў. Хуары вельмі здзівіўся, калі заўважыў, што і нядаўні яго праціўнік бяжыць следам. Пагоні не было. Хутчэй за ўсё, па шашы імчаў паліцэйскі матацыкл, з яго і пасігналілі на хаду, заўважыўшы бойку хлапчукоў.
— Не бяжы за мной! — з пагрозай загадаў Хуары.
— І не падумаю, — адгукнуўся праціўнік і, цяжка дыхаючы, сеў на камень.
Хуары таксама сеў. Пасля такога бегу не хацелася распачынаць зноў бойку. А потым слова за словам — пачалі размаўляць, гразіць адзін аднаму. Акліль хацеў даказаць, што ён не адзін і чапаць яго небяспечна. Пагражаў і Хуары. Ён назваў сваім блізкім сябрам Янычара з Ніжняй вуліцы. Акліль успомніў Арэзкі, з якім пазнаёміўся ў дзіцячым доме і разам прабраўся на параход у Марсэль.
Потым, прыгледзеўшыся да Акліля бліжэй, Хуары вырашыў, што той мог бы спатрэбіцца для справы, за якую ён збіраўся неўзабаве ўзяцца.
— Гэй, ты есці хочаш? — спытаў міралюбна. Акліль праглынуў сліну і насцярожыўся.
— Ну, а што ты мне дасі за банан і кавалак хлеба? Акліль няспешна палез у кішэню. Спярша хацеў прапанаваць ліхтарык, але, падумаўшы, працягнуў пачак цыгарэт — усё роўна ён не курыць. А некаторыя хлапчукі, якім здаецца, што з цыгарэтай у роце яны больш паходзяць на сапраўдных дужых мужчын, купляюць іх нават на апошнія грошы. Хуары, відаць, з такіх. Акліль дрыжачай рукой узяў хлеб. А Хуары тут жа важна выцягнуў цыгарэту з пачка і зашоргаў па карабку запалкай.
— А не брэшаш, што цябе ведае рыжы Арэзкі? — спытаў ён з падазронасцю.
— Сабака брэша, — незалежна сказаў Акліль і памацаў губу. Яна балела. Здорава б'ецца гэты Хуары. Бач ты яго, прысвоіў сабе ўсю тэрыторыю пусткі. Але ж і ў яго нос падобны на шызую сліву, а заўтра будзе яшчэ прыгажэйшы.
А Хуары думаў: дарэмна адразу не адплаціў за расквашаны нос. Але ж і не пачынаць усё спачатку! Дый памочнік патрэбен, а гэты хлопец, відаць, нічога, калі з ім сябраваў адчайны Арэзкі. Яго ў порце клікалі Піратам — спрытнюга, у Марсэль прабраўся, у Францыю. Хуары толькі марыць пра гэта.
— Вы ўдвух змыліся з дзіцячага дома? — працягваў ён свой допыт.
— Не, упяцёх, але астатнія потым здрэйфілі.— Акліль уздыхнуў.— Арэзкі пашанцавала: так зашыўся на параходзе, што не знайшлі. А мяне матрос цап-царап…
— Сын асла. — Хуары выпусціў з рота струменьчык дыму, як гэта рабілі дарослыя хлопцы. Ад цыгарэты яму стала моташна, але ён упарта папыхкваў, каб трымаць марку перад Аклілем, паказаць, хто тут больш дарослы. — Схапіў, цап-царап… Я ў такіх выпадках бы — р-раз!
— Дык жа за валасы схапіў, як фашыст які,— у Акліля запякло ў вачах ад слёз. — Так усё добра атрымоўвалася, а тут гэты сабака матрос.
Акліль еў банан з хлебам, стараючыся адкусваць памалу — каб лепш прагнаць голад. Гэтаму яго навучыла старэйшая сястра, Марыям, яшчэ ў лагеры для бежанцаў. А ў дзіцячым доме хлеба хапала. Там ён, гледзячы на старэйшых хлопцаў, паспрабаваў і курыць. Раз яму «пашанцавала», разжыўся на амерыканскую цыгарэту і пыхкаў, пакуль не пачало выварочваць вантробы, а святло лямпачкі здалося зялёным. Дырэктар спалохаўся, выклікаў урача. У бальніцы давалі амлет і рысавы пудынг з разынкамі. Тры дні райскага жыцця! Баяўся вяртацца ў дзіцячы дом, каб не засмяялі. Ды неяк абышлося, у тыя месяцы прывозілі многа дзяцей, бацькі якіх загінулі ў часе вайны з каланізатарамі, і яго вяртанне засталося незаўважаным.
«Як да-Муса гатаваў фасолю!» — падумаў Акліль, і ў яго забурчала ў жываце. Усе ў знак асаблівай павагі называлі гэтага самага Мусу «дада», або, яшчэ карацей, — «да». А часам і з асаблівай пашанай — сейід, гэта тое ж самае, што «пан» па-французску — «мсье» ці нават вышэй. Да-Муса чамусьці шкадаваў яго, Акліля. Хоць звычайна строга сачыў, каб кожнаму дасталася аднолькавая порцыя, каб ніхто ні ў кога не адабраў кавалак, асабліва ў заморка Марыса. Ну і падліву ён умеў гатаваць! Яе старанна вымазвалі з талеркі кавалкам хлеба. Язык пякло ад перцу, у роце было проста вогнішча. Каб затушыць яго, адной кружкі вады не хапала. Асабліва добра было, калі да-Муса патрымае перад тым бідон з вадой у вялізным армейскім халадзільніку. Халадзільнік дырэктар са старэйшымі выхаванцамі дзіцячага дома аднойчы прывезлі з былога лагера французскіх парашутыстаў. Дырэктар чамусьці забараняў адразу пасля абеду піць многа вады, але да-Муса не пярэчыў: у простых алжырскіх сем'ях заўсёды так рабілі. І ў пахлёбку гаспадыні знарок клалі паболей перцу, ды не якога-небудзь, а кайенскага, самага пякучага, каб лепш пілася вада. Дырэктар злаваўся і казаў, што цяпер новы час, раней, пры каланізатарах, ваду пілі, каб заглушыць голад.
Дырэктар заўсёды хадзіў у вайсковым адзенні і нагадваў Аклілю бацьку. Маці сваю Акліль памятаў менш, а бацьку дык добра. Памятаў пах яго ваеннай курткі. Яна пахла гарэлым порахам і сухарамі. Сястра, Марыям, тую куртку некалькі разоў латала кавалкамі плямістага брызенту, а потым бацька зноў ішоў некуды з байцамі, ці, як іх яшчэ называлі, муджахідамі, праз горы. Звычайна яго не было падоўгу, па некалькі дзён. Таму прайшло нямала часу, перш чым Акліль зразумеў, чаму стала плакаць Марыям, пазіраючы на далёкія фіялетавыя пагоркі. Адтуль да лагера бежанцаў, які стаіўся ў горным лесе ля самай туніскай граніцы, даносіліся частыя выбухі і стук цяжкіх кулямётаў.
Блізкае мора ляніва плёскала ў каралавых рыфах. На пясчаную выспу каціліся невысокія хвалі, перабіраючы каменьчыкі. Чулася бясконцае шорханне. Калі заплюшчыць вочы, можна ўявіць, быццам недзе блізка пералапачваюць кукурузу, ссыпаюць яе ў папяровыя мяхі.
— А зараз мы з табой зробім адну невялікую справу, — сказаў Хуары, калі яго новы знаёмы дажаваў хлеб. — Пайшлі?
Аклілю не вельмі хацелася цягнуцца некуды з гэтым задавакам. Але ж ён цяпер зусім адзін! Арэзкі недзе ў Францыі. Вярнуцца ў дзіцячы дом? Тады заморак Марыс першы залямантуе: «Паглядзіце, вось Сіндбад-Мараход вярнуўся з падарожжа!»
Ісці давялося недалёка, на звалку металалому. Сюды было сцягнута рознае жалеззе — і з горада, і з месца нядаўніх баёў. Хуары адразу пачаў завіхацца каля вялізнага ваеннага «фіята», выдзіраць зусім цэлыя, нават шкло паднімалася і апускалася, дзверцы. Гэта якраз тое, што трэба для яго кватэры, растлумачыў ён. Вядома, ад браневіка было б лепш, але ж там дзверцы малаватыя, а цяжару ў іх чорт ведае колькі. Толькі кран і падыме.
Многа разоў здавалася, што ў іх не хопіць сілы, каб справіцца з «фіятам». Потым яны цягнулі дзверцы па каменні, зусім забыўшыся, што за які кіламетр ад іх стаіць машына, у кабіне якой яны таксама «пагаспадарылі». Тыя мужчыны могуць заўважыць хлопцаў, здагадацца, чыіх рук справа.