— Адна вунь свішча, гэта самая, на якую твой марак вока кідае. Кончыла дзесяцігодку — прасіў, як чалавека: падавайся, дачка, у сельскагаспадарчы, на вінаградара вучыся, саўгас рэкамендацыю даваў. Дык, ты думаеш, паслухалася? Чорта з два. Паляцела ў Харкаў, у чыгуначны. Такая ўжо ў яе любоў да паяздоў з’явілася! Праваліла, канечне… Многа іх там такіх! Два гады на пошце маркі прадавала — думала, за гэта яе адразу ў радыёінстытут возьмуць. Зноў зрэзалася. Цяпер узненавідзела сувязь гэтую. Начальнік скардзіўся: пагана працаваць пачала, людзям грубіць. Што ты мяне шморгаеш? — накінуўся раптам гаспадар на жонку. — Яе ж яшчэ не сватаюць, што я павінен хваліць цацу такую.
— Цьфу на цябе, стары дурань, — узлавалася жанчына і, тыркнуўшы пальцам сабе ў лоб — маўляў, не хапае ў цябе тут, пайшла на кухню.
— От бабская натура! Толькі думаюць, як бы хутчэй замуж сплавіць. А таго не ведае, што не той час цяпер.
Іван Васільевіч тактоўна маўчаў, калі захмялелы гаспадар кранаўся сямейных спраў ці стараўся зноў скіраваць размову на зямлю, на вінаград; яго раптам зацікавілі гатункі, ён вырашыў, што абавязкова купіць у Сімферопалі кнігу па вінаградаводству.
У час іх застольнай гутаркі ў хату ўвайшоў марскі афіцэр. Гаспадар ведаў яго: сустрэў гасцінна.
— Прашу за стол, таварыш капітан.
— Не. Дзякую. Маю яшчэ службовыя справы. Я хацеў бы пагаварыць з вамі,— сказаў ён Антанюку, пазнаёміўшыся.
У Івана Васільевіча трывожна ёкнула сэрца.
— Што-небудзь з сынам?
— Не. Усё ў парадку. Але мне хацелася б папрасіць вас аб адной рэчы. Можам выйсці? Прабачце нас, калі ласка, Іван Трахімавіч. Я адарву вашага госця роўна на дзесяць мінут.
На вуліцы капітан сказаў па-вайсковаму коратка:
— Камандаванне часці задаволена вашым сынам, Іван Васільевіч. Выдатнік баявой падрыхтоўкі. Спартсмен. Але трывожыць адно: адзін ён у нас не камсамолец. Ведаеце, няёмка неяк…
— Ён быў у камсамоле, — Іван Васільевіч не ведаў, што сын так і не аднавіўся, і гэта ўразіла: значыцца, стаіў крыўду.
— Я ведаю, — сказаў капітан. — Ён расказваў. Чаго не бывае ў маладосці!
— Прызнаюся, мы дома не ведалі, што і дагэтуль…
— Я хацеў напісаць вам, але пасля вырашыў, што няёмка. Я сёння даў наганяй сваім, што вас не запрасілі ў часць. Прабачце.
— Нічога. Я пагаварыў з сынам пад шум мора.
— Вы маглі б прадоўжыць размову? І нейкім чынам паўплываць…
Іван Васільевіч задумаўся.
— Што вас стрымлівае?
— Думаю, што я адкажу, калі Васіль спытае: «Цябе, бацька, папрасіў наш зампаліт?»
— Я не раблю тайны са сваёй размовы з вамі.
— Справа не ў тым, скажу я ці не скажу пра нашу размову. Усё больш складана. Нават роднага сына я не хачу ўгаворваць уступаць у камсамол. Павінна з’явіцца душэўная патрэба…
— Вы не былі палітработнікам, — стоена ўздыхнуў афіцэр.
— Я быў усім, дарагі капітан. Камандзірам і камісарам. Ведаеце што? Давайце я пагавару з усімі вашымі падначаленымі, калі ўжо мне, грэшнаму, дазволена зайсці да вас.
— Калі ласка. Будзем рады.
— …Я ведаў гэтую жанчыну яшчэ да вайны. Я працаваў загадчыкам райза — раённага зямельнага аддзела. А яна была лепшая льнаводка аднаго з калгасаў. Мы яе прадстаўлялі на ордэн, але ордэн яна не паспела атрымаць — пачалася вайна. Прозвішча яе Казюра. Марына. Марына Аляксееўна, з вёскі Казюры на Гомельшчыне. Там у іх палавіна вёскі Казюры.
Мы вярталіся з невялічкага рэйду, і нас захапіла ў дарозе завіруха. Сакавіцкая. Апошняя напрадвесні. Хто з вас з сярэдняй паласы, той ведае апошнія зімовыя завірухі. Калі, як кажуць, тры дні зіма едзе ў адзін бок, а пасля вяртаецца назад. Толькі тады ўжо, пасля такога «вяселля», можна чакаць вясны. Мы яе такі здорава чакалі. Вы гэта маглі зразумець з таго, што я расказаў вам пра наша становішча ў тую першую партызанскую зіму. Усё-такі ўлетку ваяваць лягчэй. Хоць і ворагу рабілася лягчэй. Але летні лес лепш хавае.
Мы зусім не думалі спыняцца ў гэтых Казюрах. Там стаяў паліцэйскі гарнізон — пра гэта мы ведалі. Завязваць бой нават з невялікай групай пасля такога рэйду нам было нявыгадна: мала патронаў, людзі і коні падалі ад стомленасці. Мы проста заблудзіліся ў завірусе. Паўночы ездзілі па снежным полі і ніяк не маглі дабрацца да лесу, хоць у нашага начальніка штаба быў добры армейскі компас.
Здагадаліся пасля, што коні адчувалі блізка жыллё, хлявы, і як мы іх ні скіроўвалі, яны зноў паварочвалі да вёскі. Я мусіў закамандаваць — даць волю коням, няхай яны нас выведуць хоць куды-небудзь. Помню, я яшчэ пажартаваў з начштаба, што коні разумнейшыя за яго компас. Коні такі хутка прывялі нас да хаты. Да крайняй хаты сяла. Я сам пастукаў. У вайну людзі былі напалоханыя і адчынялі ўначы асцярожна. Адказвалі нехаця, пакуль не даведваліся пэўна, хто ж начныя госці — партызаны ці паліцэйскія. Доўга ў хаце шкрабалі, чыркалі крэсівам… Нарэшце, выйшла старая.