Sunday, July 7th, 2013
Somero Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido
Somero - La Mandelieri
Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido
da Albert Camus
"Ka vu savas," Napoleon ultempe dicis a Fontanes, "quo maxim multe astonas me? La senpoveso di forteso establisar irgo. Esas nur du povi en la mondo: l'espado e la mento. Fine l'espado es sempre vinkata da la mento."
Konquesteri, quale ni vidas, es kelkafoye melankolioza. Li mustas pagar ulo pro tanta vanitato. Ma to quo, cent yari ante nun, veresis pri l'espado, ne plus veresas hodie pri la tanko. La konquesteri progresis, e la desgaya silenco di senmenta loki establisis sua longa regno super lacerita Europa. Lor la repugnanta militi di Flandres, piktisti nederlandana povis forsan ankore piktar la hanuli en sua farmkorti. La Centyara Milito es simile obliviita, e tamen la pregi di la mistiki Sileziana ankore habitas la kordii di kelka homi. Ma hodie lo chanjis, la piktisto e la monako es mobilizita: ni es unionita kun ca mondo. La mento perdis ta rejal certeso quan konquestero povis agnoskar; ol nun exhaustas su maledikante forteso, pro ne savar quale mastresar ol.
Esas nobla anmi qui deploradas ico, e dicadas ke lo es mala. Ni ne savas ka lo es mala, ma ni savas ke lo es fakto. La konkluzo es ke ni mustas afrontar lo. Ni do nur bezonas savar, quon ni deziras. E to quon ya ni deziras es nultempe plus cedar al espado, nultempe plus deklarar ke forteso es yusta kande ol ne servas la mento.
Ico, vere, es tasko senfina. Ma ni es hike por persequar ol. Me ne fidas suficante a raciono por kredar lego di progreso, o irga filozofio di Historio. Ma me ya adminime kredas ke la savo di homi pri sua destino nultempe cesis kreskar. Ni ne vinkis nia situaciono, e tamen ni konocas ol plu bone. Ni savas ke ni vivas ye kontredico, ma ke ni mustas refuzar ica kontredico e facar lo necesa por diminutar ol. Nia tasko kom homi es trovar ta unesma plura principi qui kalmigos l'angoro infinita di libera anmi. Ni mustas sutar to quo es fendita, igar yusteso imaginebla en la mondo quo es tante evidente neyusta, igar feliceso sencoza por nacioni venenizita da la mizero di ca yarcento. Nature, lo es tasko superhoma. Ma on deskriptas taski kom superhoma kande homi bezonas longa tempo por kompletigar oli, nur to.
Ni do savez nia skopi, stacante ferme ye la mento, mem se forteso metas la travestio di idei o di komforto por lurar ni de nia tasko. Lo unesma es ne desesperar. Ni ne tro askoltez ti qui proklamas ke la mondo finas. Civilizuri ne mortas tante facile, e mem se ca mondo krulus, ol ne esus l'unesma. Esas ya vera ke ni vivas dum tempi tragediala. Ma tro multi konfundas tragedio kun desespero. "Tragedio", Lawrence dicis, "devas esar granda frapo kontre mizero". Ico es ideo sana e nemediate aplikebla. Esas multa kozi hodie qui meritas ta frapo.
Kande me habitis Algiers, me kustumis vartar paciente dum la tota vintro pro ke me savis ke dum un nokto, un kolda, pura februaro-nokto, la mandelieri di la Vallée des Consuls esos kovrata per blanka flori. Me esis pose delektegita vidante ca frajila nivo defiar omna la pluvo e rezistar la vento de la maro. Tamen omnayare ol duris, nur sate longe por preparar la frukto.
Ico ne es simbolo. Ni ne ganos nia feliceso per simboli. Ni bezonas ulo plu pezoza. Me nur intencas ke kelkafoye, kande vivo tro gravesas en ca Europa ankore abundanta ye sua mizero, me turnas vers ta brilanta landi ube tanta forteso es ankore netushita. Me konocas li tro bone por ne savar ke li es la selektita landi ube kurajo e kontemplo povas vivar harmonioze. La kontemplo di lia exemplo lore docas a me ke por salvar la mento ni mustas ignorar olua povo jemar, e laudegar olua forteso e marveleso. Ica mondo es venenizita da sua mizero, e semblas rular su en ol. Ol tote cedis a ta malajo quan Nietzche nomizis la spirito di graveso. Ni ne kontributez ad ol. Plorar pri la mento es vana, suficas laborar por ol.
Ma ube es la konquestanta vertui di la mento? Ta sama Nietzsche listizis oli kom l'enemiki di la spirito di graveso. Por il oli es forteso di karaktero, gusto, la 'mondo', klasika feliceso, severa fiereso, la kolda frugaleso di la saji. Ica vertui, plu kam irgatempe, es necesa hodie, e singlu povas selektar la maxim apta por su. Koram la vasteso dil entraprezo, nulu obliviez omnakaze forteso di karaktero. Me ne intencas ta akompanata sur platformi elektala da brovofrunsi e minaci. Ma ta qua, per la vertuo di sua blankeso e sua sapto, defias omna la venti de la maro. Esas to quo, dum la vintro di la mondo, preparos la frukto.
1940
(Tradukita da James Chandler.)
Retro a Somero
Back to the International Language Ido
James Chandler 30-Nov-02
Source URL: http://interlanguages.net/somero1.html
* * *
Somero - L'Exilo di Helena
Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido
da Albert Camus
La Mediteraneo havas sua sunlumizita tragedio quo ne es ta di la nebuleti. Ye certena vesperi, an la maro, ye la bazo di la monti, nokteskas sur la perfekta kurvo di mikra bayo, ed angoroza ampleso levas del aqui silencoza. Ni konstatas en tala loki ke, se la Greki experiencis desespero, esis sempre per beleso e lua qualeso opresiva. Tragedio, en ca tristeso orea, atingas sua maxim alta punto. Nia propra ero, kontree, nutrabas sua desespero per ledeso e per konvulsi. Pro to Europa esus desnobla, se chagreno povus havar irgatempe ca qualeso.
Ni exilis beleso, la Greki armizis su por ol. Unesma ma longe-duranta difero. Greka penso sempre fondis su sur l'ideo di limito. Ol sequis nulo til extremi, nek religio nek raciono, nam ol negis nulo, nek raciono nek religio. Ol donis ad omno lua parto, equilibranta lumo kun ombro. Nia Europa, kontree, avida pri la vinko di toteso, es la filiino di eceso. Ol negas beleso, quale ol negas omno quon ol ne laudegas. E, malgre diversamaniere, ol laudegas nur un kozo: la futura imperio di raciono. Ye sua foleso ol retropulsas l'eterna limiti, e nemediate Furii tenebroza flugfalas sur ol por destruktar. Nemesis spektas, deino di moderemeso, ne di venjo. Omni qui preteriras la limito es da el senkompate punisata.
La Greki, qui pasis yarcenti questionante su quo es yusta, nule komprenus nia ideo di yusteso. Equitato, che li, supozis limito, kontre ke nia tota kontinento konvulsas pro la sercho di yusteso quan ol konsideras kom absoluta. Ye la jornesko di Greka penso Heraklito ja konceptis yusteso kom limitizanta l'universo fizikal ipsa. 'La suno ne preteriros sua limiti, nam altrakaze la Furii qui gardas yusteso detektos ol.' Ni, qui ekpulsis e l'universo e la mento de lia propra orbito, priridas tala minaci. Ni lumizas en ebria cielo quala sunin ni deziras. Ma ca limiti tamen existas e ni savas lo. Ye nia foleso maxim extravaganta ni revas pri equilibro quon ni perdis, e quon pro nia simpleso ni kredas ke ni rideskovros kande nia erori cesos. Infantatra prezunto qua justifikas la fakto ke pueratra populi, heredanta nia foleso, guidas nia historio hodie.
Fragmento atribuita a ca sama Heraklito asertas simple: 'Prezunto, regreso di progreso'. E, multa yarcenti pose l'Efesano, Sokrato, minacata da la morto-puniso, grantis a su nur ica supereso: ke il ne prezuntis savas to quon il ne savis. La maxim exemplala vivi ed idei quin ca yarcenti povas ofrar finas per fier agnosko di nesavo. E, obliviante co, ni obliviis nia vireso. Ni preferis la povo qua imitachas grandeso, Alexandro unesme, pose la romana konquesteri, quin nia skolala histori-libri, per nekomparebla grosiereso dil anmo, docas ni admirar. Ni konquestis niafoye, forpulsis la limiti, mastresis cielo e tero. Nia raciono forpulsis omno. Fine sola, ni imperas dezerto. Quale ni povis konceptar ica plu alta equilibro en qua naturo equilibris historio, beleso e boneso, e qua portis la muziko di poezio mem aden la tragedio di sango? Ni forturnas de naturo, ni shamas pri beleso. Nia mizeroza tragedii malodoras di kontori, e la sango qua fluas en oli havas la koloro di inko desneta.