Quale do, en ca humida, tenebroza Europa, ni povas evitar tremar pro regreto e partoprenar ica krio quo dum grand evo Châteaubriand dicis ad Ampère departant a Grekia: 'Vu rideskovros nek folio dil olivieri nek kerneto di la vitberi quin me vidis en Atika. Me regretas mem la herbo qua kreskis ibe meatempe. Me ne havas sata forteso por kreskigar eriko-spaco.' E ni anke, sinkita malgre nia yuna sango en l'evozeso terorigiva di ca lasta yarcento, kelkafoye regretas la herbo qua sempre kreskis, l'olivo-folio quan ni ne plus regardos por ol ipsa, e la vitberi di libereso. Homi es omnaloke, ed omnaloke ni trovas lia krii, lia sufro e lia minaci. Kande tanta homi es asemblita, l'akrido povas trovar nula spaco. Historio es sterila tero ube l'eriko ne kreskos. Ma la homi hodiala selektis historio, e li nek povis nek devis forturnar de ol. Ma vice mastresar ol, li konsentas esar plu multe singladie lua sklavo. Hike li trahizas Prometeo, ca filiulo 'e brava ye penso e lejera ye kordio'. Hike li retroiras a la desestimindeso di la homi quin Prometeo esforcis salvar. 'Li vidis sen vidar, audis sen askoltar, quale figuri en sonjo.'
Yes, unvespere en Provence, odoreto di salo suficas por montrar a ni ke omno es ankore avan ni. Ni bezonas riinventar fairo, riinstalar ta arti qui kalmigas la hungro di la korpo. Atika, la vito-rekolto di libereso, la pano dil anmo, mustas vartar. Quon ni povas facar ecepte kriar a ni: 'Li nultempe plus retrovenos, o li retrovenos por altri', e facar lo necesa por certigar ke adminime altri ne indijos li? E quo pri ni, qui sentas ico doloroze, e qui tamen esforcas aceptar ol sen bitreso? Ka ni tardesas, o ka ni devancas? Ka ni sate fortesos por kreskigar itere l'eriko?
Ni povas imaginar quale Prometeo respondabus ica questiono qua aparas en nia lando. Or, il ja respondis: 'Me promisas a vi, mortonti, e plubonesko e reparo, se vi es habila, vertuoza e sate forta por atingar li per via propra manui'. Se veresas ke salvo trovesas en nia propra manui, me dicos Yes a la questioni di ca yarcento, pro la saja forteso ed informita kurajo quin me ankore sentas che kelka konocati mea. 'Ho Yusteso, Ho mea matro,' krias Prometeo, 'vu vidas quon on igas me sufrar'. E Hermes mokas la heroo: 'Astonas me ke, esante mi-Deo, vu ne previdis la tormento quan vu nun subisas'. 'Me previdis ol,' respondas la rebelo. Ti quin me mencionis es, quale il, la filii di yusteso. Li anke sufras pro la mizero di omna homi, savante tale. Li ya savas ke blinda yusteso ne existas, ke historio havas nula okuli, e ke ni mustas do refuzar lua yusteso por remplasar ol per, segun posibleso, la yusteso inventita da la mento. Hike Prometeo retrovenas itere aden nia yarcento.
Miti havas nula vivo propra. Li vartas ni vestizar li per karno. Se un homo en la mondo respondas lia voko, li donas a ni sua forteso maxim ampla. Ni mustas prezervar ica mito, e certigar ke lua dormo ne es mortonta por ke rivivigo povos divenar posibla. Me kelkafoye dubitas ka la homi hodiala es salvebla. Ma ankore posiblesas salvar lia filii, e korpale e mentale. Posiblesas ofrar a li samtempe la chanci di feliceso e ti di beleso. Se ni mustas rezignar pri vivar sen beleso, e la libereso quan ol implikas, la mito di Prometeo es un di ti qui rimemorigas ni ke irga mutilo di la homaro povas esar nur provizora, e ke ni servas nulo en homo se ni ne servas la tota homo. Se lu hungras pri pano e pri eriko, e se veresas ke pano es plu necesa, ni lernez entratenar la memoro di eriko. Ye la maxim tenebroza sino di historio la homi di Prometeo, sen cesar obediar sua severa voko, gardos la tero e la nefatigebla herbo. L'enkatenigita heroo mantenas, inter la tondro e fulmino di la Dei, sua fido a homi. Tale il es plu harda kam sua roko e plu pacienta kam sua vulturo. Plu kam lua revolto kontre la dei, ica longa obstinemeso es sencoza por ni. Ol akompanas ica admirinda rezolvo separar ed exkluzar nulo, e quo sempre unionis ed unionos la sufranta kordio di homi e la printempi di la mondo.
1946
(Tradukita da James Chandler.)
Retro a Somero
Back to the International Language Ido
James Chandler 30-Nov-02
Source URL: http://interlanguages.net/somero3.html
* * *
Kurta Guidilo pri Urbi Sen Pasinto
Esayi da Albert Camus, tradukita ad Ido
da Albert Camus
La dolceso di Aljer es kelke italiana. La kruela brilego di Oran plu multe similesas Hispania. Perchanta alte sur roko super la Rummel-ravini, Constantine pensigas pri Toledo. Ma en Hispania ed Italia memori, verki artala e ruinaji edukiva abundegas. E Toledo havis sua Greco e sua Barrès. L'urbi quin me diskutos hike es, kontree, urbi sen pasinto. Urbi qui ofras nek repozo nek tenereso. Kande la siesto-hori adportas sua tedo, esas nek kompato nek melankolio en lia tristeso. En la matin-lumo, o en la naturala luxo dil vesperi, lia delekti es, kontree, sen dolceso. Ica urbi donas nulo al mento ed omno al pasioni. Li fitas nek sajeso nek la rafinaji di gusto. Barrès e simili aplastesus tilpece.
Pasionoza voyajeri (dil pasioni di altri), tro-sentiva menti, estetikisti e nove-mariajati ganos nulo per vizitar Aljer. Ed ecepte a ta qua havas vokeso absoluta, esas rekomendinda a nulu retretar e lojar ibe por sempre. Kelkafoye en Paris, kande homi quin me estimas questionas me pri Aljer, me volas klamar: "Ne irez ad-ibe." Tala joko kontenas kelka vereso. Nam me vidas to quon li expektas e me savas ke li ne obtenos ol. E, samtempe, me konocas la charmi e la subtila povo di ca lando, lua insinuanta teno ye ti qui restas hike, quale ol senmovigas li, unesme per senquestionigar li, e fine per bersar li tildorme en la omnadiala vivo. Kande la lumo frapas on, tante brileganta ke ol divenas nigra-e-blanka, on preske cesas respirar. On cedas ad ol, repozas en ol, e lore on konstatas ke ca tro longa splendideso ofras nulo al anmo ed es nur ecesiva delekto. On lore dezirus retroturnar al mento. Ma la homi di ca lando, e to es lia forteso, semblas plu forta kordie kam mente. Li povas esar onua amiki (e quala amiki!), ma on povas nultempe dicar a li onua sekreti. To povus konsideresar kom timiganta hike en Paris, ube on ekvarsas sua anmo tante prodige ed ube l'aquo de sekreti fluas mole e senfine inter la fonteni, statui e gardeni.
Ica lando maxime similesas Hispania. Ma sen tradicioni, Hispania esus nur bela dezerto. Ed ecepte se li naskis ibe, esas nur un hom-raso qui povas konsiderar retretar por sempre al dezerto. Nam me naskis en ca dezerto, me omnakaze ne povas konsiderar pridiskutar ol kom vizitanto. Kad on povas kontar la charmi di kare amorata muliero? No, on amoras el integre, se me darfas expresar lo tale, kun un o du preciza motivi por tenereso, exemple favorata muzeleto, o partikulara maniero sukusar la kapo. Me tale havas longe-duranta amor-afero kun Aljeria, quo sendubite nultempe finos, e quo preventas me esar tote lucida. Talkaze on povas nur, perservere, facar abstrakta listo di to quon on amoras pri to quon on amoras. Esas ica akademial exerco quan me povas entraprezar hike pri Aljeria.
Unesme la beleso di lua yuni. L'arabi, nature, pose l'altri. La franci di Aljeria es bastarda raso, kompozita ek mixuri neprevidita. Hispani ed alzaciani, italiani, maltani, judi e greki kunvenis ibe. Quale en Usa la rezulti di ca brutal intergenito es felica. Dum promenar tra Aljer, regardez la karpi dil mulieri e yunuli, e lore pensez pri ti quin vu vidas en la Paris-métro.
L'ankore yuna voyajanto anke remarkos ke la mulieri ibe es bela. La maxim bona observeyo es la teraso dil Café des Facultés, en la Rue Michelet, en Aljer, sundie-matine en aprilo. Kohorti de yuna mulieri, sandali surpede, portante brilanta-kolora robi, promenas alonge la strado. On darfas admirar eli sen-inhibe: pro to eli es ibe. Che Oran la Cintra-drinkeyo en la Bulvardo Gallieni es anke bona observeyo. Che Constantinople on povas cirkumpromenar la orkestro-kiosko. Ma nam la maro distas ye centi de kilometri, ulo mankas che la homi quin on renkontras ibe. Generale, e pro ca loko geografiala, Constantine ofras plu poka atraktivi, malgre ke lua tediveso havas plu delikata qualeso.