Раптам голас дзяжурнай жанчыны спыніў яго.
— Вы не з 77-га пакоя?
— Ага. А што?
— Тут нядаўна прыносілі пошту, ёсць тэлеграма. Я ўзяла пад распіску... Русіновічу.
У грудзях у Русіновіча пахаладзела.
Тэлеграмы ён атрымліваў рэдка, і звычайна былі яны веснікамі нечага нядобрага. Гэты раз ён не чакаў, што здарыцца нешта другое... А мо едзе дадому сястра?..
— Адкуль? — спытаў ён глуха.
— Не ведаю.
Ён узяў склеены бланк, на хаду разарваў яго і бягом пабег па лесвіцы, каб схавацца з вачэй жанчыны. Ён хацеў, каб ніхто не бачыў яго ў тую хвіліну, калі ён прачытае тэлеграму. Аб тым, што там, ён цьмяна здагадваўся, толькі была маленькая кропля надзеі, што гэта яшчэ не тое, чаго ўжо ніколі нельга змяніць ці паправіць.
Толькі на трэцім паверсе ён спыніўся і перавёў дух. Сэрца моцна калацілася ў грудзях.
«З Брэста»,— прачытаў ён надпіс чарнілам пад словам «Тэлеграма».
«Каму»... Яго прозвішча...
«Неадкладна прыязджайце ваш бацька памёр».
У вачах у яго пацямнела. Вось яно, тое страшнае, чаго ён так баяўся.
Урывак з дзённіка
Замест эпілога
«...Раней я так думаў: скончу вучобу, прыеду дадому, сядзем мы за стол, нальём поўныя чаркі, і я пацалую натруджаныя рукі сваім бацькам і скажу ім шчырае-шчырае дзякуй за ўсё тое добрае, што зрабілі яны для свайго сына. Я раскажу ім аб сабе — як мне было часам цяжка, як не лез у горла той кавалак, прысланы ці прывезены з дому, бо я ведаў, што ён апошні; як часам я плакаў ноччу, ціха, каб ніхто не пачуў, лежачы ў інтэрнаце на студэнцкім ложку. Сухія і кароткія мае лісты не перадавалі і сотай долі таго, як мне жылося. У іх ніколі не было скаргаў і нараканняў на лёс, на нястачы, на здароўе. Калі і гаварылася часам пра цяжкасці, то пра тыя, што ўжо мінуліся, прайшлі, калі пра хваробу, то ўжо тады, калі яе не было. Бо ці мог я напісаць табе, мама, што твой сын перад стыпендыяй іншы раз есць адзін раз у дзень, што ў яго кепска са здароўем? Ці мог я напісаць, колькі хвалявання, колькі няўдач, правалаў і перажыванняў выпадае на долю кожнага студэнта, у тым ліку і твайго сына?
Успамінаю, як вярнулася Зося, як я, трохі выпіўшы, насупіўся, слухаў яе расказ аб сваім жыцці... Слухаў і маўчаў... Каб я стаў расказваць, я таксама, як і сястра, расплакаўся б,— а гэтай слабасці я ніколі не дараваў бы сабе. Таму я маўчаў...
Даруй мне, дарагая мама, што я ў цябе такі сухі і скупы на ласку, што такі маўклівы. У сэрцы я не такі, я люблю цябе, мама, і многа-многа добрых слоў гавару заўсёды табе, я цаню цябе як самага дарагога чалавека. Мо таму ты так дрыжыш за сваіх дзяцей, што многа здароўя, сіл і ўсю душу ўклала ты ў іх, што так многа недаела, недаспала, выплакала рэчку слёз, пакуль выгадавала і вывела іх у людзі.
Памятаеш, як песціла ты нас, аберагала, шкадавала, а калі мы рабілі што кепскае — была строгая, але заўсёды справядлівая?
Сялянскае жыццё — нялёгкае: таго мала, таго зусім няма, тое не так, а гэта не гэтак. Сваркі, крык. І часцей за ўсё з-за нас. Але ты ўсё цярпела, абы добра было дзецям. Ты магла быць галоднай, абы пад’елі твае дзеці, ты магла хадзіць у латаным, абы адзеты былі твае дзеці. Любоў да дзяцей у цябе засланіла ўвесь свет, ты ёю жывеш і ёю дыхаеш.
Мне ніколі не забыць, як ты збірала мяне ў дарогу. Ты аддала б, здаецца, усё, да апошняга кавалка, не думаючы аб тым, ці застанецца што ў самой на заўтрашні дзень.
«Вазьмі яшчэ гэты кавалачак, сынок, вазьмі! Мы тут як-небудзь, а табе ж трэба вучыцца, трудзіць мазгі. Бяры, не глядзі на нас... Мы дома. А дома і салома ядома».
Часам з-за гэтага ў мяне з табою бывалі сваркі, я не хацеў браць, а ты стаяла на сваім, чуць не сілаю пхала мне ў мяшок той «лішні» кавалак, а калі я адмаўляўся, ты плакала і бедавала, што я буду там галадаць.
А колькі пасылак ты пераслала — у два канцы, мне і сястры, колькі панасіла іх за свет, у Даматканавічы, на пошту, бо не заўсёды лёгка было дастаць таго каня! І ніколі, відаць, ты не падумала пра сябе, хоць адпраўляла не толькі апошні кавалак сала ці каўбасы, а часцей за ўсё быў гэты кавалак або куплены за пазычаныя грошы, або пазычаны ў суседа, якому ўжо абрыдла гэтае бясконцае пазычанне. Ты азіралася толькі на бацьку — што ён скажа? Калі толькі бурчыць, то гэта яшчэ паўбяды, хай бурчыць, можна яшчэ трошкі пакласці... Колькі цяжкіх мінут давялося перажыць табе з-за твае дабраты, выцерпець нараканняў і папрокаў! Я не ведаю, ці вынес бы ўсё гэта хто другі...
«Паглядзім, як дзеткі табе памогуць. Будзеш мець... Вось хутка расцягнуць па кавалку. Не выстарчыць на ўсе канцы свету слаць пасылкі кожны месяц. У другіх людзей дзеці як дзеці, а ў мяне — толькі цягнуць ад бацькі, а ў гаспадарку — ні граша».