Раздзел трэці
1.
Як і трэба было спадзявацца, Косця дома тады нездарма праседжваў дні і ночы: выдаў кніжку — «Малое і вялікае». Прыпала яна людзям да густу нават болей за папярэднія. Праз выдавецтва «Веды» кніжка разышлася па краіне стотысячным тыражом, надрукавалі яе нават у Польшчы, Венгрыі, Балгарыі і Францыі.
Яшчэ ў часопісе «Наука и жизнь» муж змясціў вялікую працу з працягам на сем нумароў — «Значэнне памяці ў жыцці чалавека», здаў яе для асобнага выдання і з гэтым паехаў у Маскву на вучобу. Застаюся адна з двума малымі.
Мінае нейкі час.
...Я ўжо дырэктар вячэрняй школы. Пасада яўна не па ма-ім узросце, але энергіі ў мяне — хоць адымай. Мала такой на-грузкі, на лета іду яшчэ працаваць начальніцай піянерскага лагера, а выхаваўцамі да сябе бяру сваіх настаўнікаў.
У школе рамонт, замена мэблі, папаўпенне кабінетаў, «выдзіранне» грошай у загадчыка РАНА, а ў лагеры — праблема агародніны, ягад, свежай смятаны для дзяцей. У лёгкім танным сарафане ды ў стаптаных басаножках, не зважаючы на несаліднасць свайго выгляду, лётаю паміж лесам і школай.
Выхаваўцы лагера самі лёгка апрануты. Але настаўнікі з тых, хто ўжо вярнуўся з адпачынку, глядзяць на свайго дырэктара са здзіўленнем: дзе строгі англійскі касцюм, дзе тыповая прычоска, дзе важнасць і саліднасць, дзе дырэктарская недаступнасць?
Касцюмы, вядома, ёсць, яны вісяць у шафе, а мне нават прыемна дражніць калег, заўважаць недаўменныя позіркі, прычына якіх для мяне здаецца так мала значнай. З захапленнем раблю сваё, лаўлю пахвалы бацькоў, чые дзеці адпачываюць у лагеры. Мала мне і гэтага: успамінаю з асалодай, як падабаецца вучням улада новага дырэктара, гэта значыць — мая, і ўспаміны дадаюць новых сіл.
Нарэшце канчаецца лета, здаю лагер. Але прыбывае клопатаў у школе — хутка ж навучальны год! Я — і заггас, і маляр, і бухгалтар, і вербаўшчык, і вартаўнік...
I вось у адзін такі гарачы дзень, калі за сталом падлічваю плошчу пафарбаванай малярамі падлогі, каб можна было выпісваць ім аплату, да мяне ў канцылярыю вячэрняй школы ўваходзіць нейкі малады чалавек ды аб'яўляе:
— Мне дырэктара!
— Ён перад вамі.
— Я не жартую.
— I мне не да жартаў. Я сказала — ён перад вамі.
— Вы-ы?!.
Пасля хвіліны недаўмення чалавек падае нерашуча руку:
— Пятро Уладзіміравіч.
— Ірына Іванаўна...— з пытаннем узіраюся на яго, устаю і даю яму паціснуць сваю далонь.— Скажыце, а чаму б мне дырэктарам і не быць?
— Не-е, вы мяне не зразумелі, Ірына Іванаўна! Наогул я нічога не маю супроць гэтага! — шчыра бароніцца ён.— Толькі, як жа — такі малады і прыгожы дырэктар?
— А-а!..
З выразу сур'ёзнага твару не то юнака, не то мужчыны вынікае, што госць мае нешта важнае сказаць. Ад пераканання ў слушнасці сваёй справы ён упэўнены да дзёрзкасці. Мяне падкупляюць яго пастава, шчырая рашучасць, зычнасць голасу, а найбольш за ўсё — дзіўна знаёмы позірк. Робіцца надта няёмка за штапельны сарафан у чырвоную клетачку і за стаптаныя басаножкі. Адчуваю, як мяне залівае чырвань, горбяцца плечы, а ўся я бытта імкнуся залезці пад стол.
— Я — з «Інтурыста»,— даносіцца да мяне нібы скрозь імглу.
— З «Інтуры-ыста»?
— Так, ёсць такая арганізацыя ў нашым горадзе. Няўжо ніколі не чулі?
— Крыху пра яе чула... Але чым я вам?.. Чым вы нам?.. Якое вы да нас?..
— Зараз скажу. Слухайце. Учора ехалі галандцы. Нейкія дзве дзеўкі нахабна прыставалі да іх на вакзале, вешаліся чужаземцам на шыі. Сорам, як сябе паводзілі! Кажуць, яны — навучэнцы вашай школы. Пакідаць гэты выпадак без увагі, таварыш дырэктар, нельга! Зрабіце класны сход, ці што ў вас бывае, і дайце ім як трэба, няхай не ганьбуюць нашай моладзі!
— У нас жа няма заняткаў...
— Ведаю. Але праз які тыдзень вы ўжо зможаце гэта зрабіць?
— Бадай, можна...
Чалавек называе прозвішчы дзяўчат. Уздыхаю з палёгкай — незнаёмыя. У шэрых маладых вачах па хвіліну з'яўляецца заклапочанасць.
— Спытайце ў настаўнікаў, мо часамі хто іх ведае? I, прашу вас, тады пазваніце мне. Добра?
— Калі ласка!
— Запішыце тэлефоны!
— Давайце...
Покуль бяру ручку, наладжваю пяро, макаю ў чарніліцу, ён адводзіць вочы, і я адчуваю, што яго надта бянтэжаць мае голыя да плеч, незагарэлыя рукі. Штосьці запісваю ў настольным календары, а на самай справе з пакутай чакаю, каб чалавек хутчэй сабе пайшоў. Тэмп яго гутаркі быў такі, што з пачатку візіту мінула мо ўсяго дзве мінуты. Маладому чалавеку няёмка адразу знікаць, ён хвіліну яшчэ топчацца:
— А прыемна тут у вас — чысціня-а, ці-іха!..
— Бо шчэ нікога няма! — падхопліваю.— Хутка напоўняцца калідоры ды класы галасамі!.. Зноў паабіваюць сцены, паломяць...