— ...А мне трэ дошку на кухню раздабыць...— пазяхае трэцяя суседка.— О-оэ-эх!..
— Алейкум салям, шэсць!
— Міма!
— ...Паліцу трэ зрабіць на посуд... Хадзіла ўчора ў домаўпраўленне, а там сказалі—дошак няма! Тады я заявіла: не дасцё — напішу самой Валянціне Церашковай, будзеце тады, бюракраты, ведаць! Так ім прама і рубанула! А чаго мне баяцца? От яшчэ — маўчы перад усялякім!..
— Гатова!
— Чорт, рыба!
— Фу ты!..
— Цяпер раздавай ты!.. Дык мы там пяць бутэлек чарніла, тры — каньяку выжлукцілі!..
— Ну і далі-і!
— О-о — на ўсю катушку!.. Божа!
Яны — з пароды людзей, якія на рабоце толькі і лічаць свой стаж працоўны, каб хутчэй пайсці на так званы адпачынак. I вось адпачываюць!.. Які далёкі ад гэтага Косця!
Няўжо і мой незнаёмец па натуры такі? Я ж яго зусім-зусім пе ведаю!
Бр-р-р! — калоціць мяне ўсю.
Чагосьці трывожуся.
З дома вылятае Віця. Я забылася сказаць, ён толькі гэтымі днямі навучыўся вымаўляць «р» і з радасным смакаваннем паўтарае яго дзе трэба і не трэба. Сын мяне не бачыць і зацягвае па ўвесь падворак:
— Вррррагу не сдается наш горррдый «Варряг», прррощай, Антони-ина Петрррровна!.. Толік, даць табе жалезнага шоўку?
— Нясі!
— Не, хадзі ты сюды! Ён у мяне пад ганкам ляжыць, я туды не падлезу адзін!
Хочацца зноў абняць сына. А ўрокі? Не, не падрыхтавацца мне тут. Дома — адна Марынка з Косцем, вяртаюся да іх.
4.
Косця, вядома, нават не заўважае, што я вярнулася са двара. От заядлы да работы! Саджуся ля дачкі, мужа, каб набрацца ў іх рабочага настрою і ўраз канчаю паўрочныя планы. Абедаць яшчэ рана. Што рабіць?
— Пабачыў бы, што на двары робіцца,— асцярожна кажу да мужа.— Ты адзін толькі не любіш кампаніі, сяброў...
— Я ў такім узросце, калі патрэбны толькі аднадумцы! — буркае ён са злосцю, не перапыпяючы работы.
— Пра адпачынак падумаў бы!
— Во-во! Як іншыя? У санаторый едзь! На рыбалку! Гарэлку пі! У кіно ідзі, у цырк!.. Усё гэта для мяне замяняе праца! На ёй я бытта цікавую чытаю кніжку — адпачываю, весялюся і рагачу! Мне добра! Пакіньце мяне ў спакоі!..
Яго нічым не возьмеш. Хоць трэсні!
Успамінаю пахвальбу суседкі. Я ж не горшая! Іду да шафы, перабіраю сваю вопратку. Спыняюся на ваўнянай сукенцы. Дарагі матэрыял купіў з першай кандыдацкай зарплаты Косця, а я шыла не ў майстэрні, а — у прыватнай швачкі.
Дастаю сукенку, нацягваю яе. Падыходжу да люстэрка. Цудоўна! Сама сабе ў ім падабаюся.
— Косця, можна так ісці ў школу да вучняў?
— А чаму не? — дзівіцца.— Якая розніца?! Да яго нічога не дайшло, людзі!
Успамінаю, як калісьці чакала прымерак, з якім заміраннем сэрца выглядала яго з работы, каб мяне ўбачыў у новым уборы. Зноў робіцца прыкра.
— А я некалі з-за цябе стала нават модніцай — пачала модамі цікавіцца! — кажу з крыўдай.
— Не выдумляй!
— Праўд... — давіць мяне нейкі камяк.
— Чаго ты прыбядняешся, чаму так — з-за мяне? — злуе.— Хіба ты не жанчына?
Збіраюцца слёзы — вось-вось заплачу.
— Ну-у, пачала ўжо! — Косця незадаволена ўстае, пачынае суцяшаць.— Ты для мяне ва ўсіх уборах прыгожая!..
Тут адчыняюцца дзверы і ўваходзіць Галя, з якой мы, дзецьмі, былі ў эвакуацыі.
— Добры дзень, Станкевічы! — кажа збянтэжаная. Яна заўсёды тушуецца перад Косцем.— Ты куды так выфранцілася ў будні дзень?
— У нас сёння мерапрыемства ў школе...— хлушу.— Пойдзем адгэтуль, пагаворым сабе...
Вяду яе ў спальню, зачыняемся, і сяброўка расказвае пра сваё жыццё. Потым бярэ кніжкі, выходзіць.
Тося нясе на стол талеркі, хлеб. Клічу дзяцей. Косця шчоўкае замком машынкі, заўважае:
— Твая Галя нейкая бясколерная...
У вайну яна засталася калекай. Але не хочацца расказваць сапраўдную прычыну, як і наогул не хочацца з ім гаварыць. Толькі кажу:
— Ціхая, сціплая настаўніца.
— Во, во!
— А чаму табе гэта не падабаецца?
— Калі мне гавораць пра каго, што ён ціхі і сціплы, то надта ж хочацца дабавіць — і бяздарны! Сціпласць найчасцей — прытворства! У здаровых і нармальных людзей сціпласць — напэўна, прытворства!
— Тады мы нездаровыя і ненармальныя.
— Іра, навошта прыбядняцца! I ты ж любіш Чапаевых, Гагарыных. А хіба пра іх можна сказаць сціплы, ціхі? Падумай! Хіба ты закахалася б у ціхага, сціплага? Прызнавайся пачэснаму! Мы ж разам з табой вучыліся. Штосьці не памятаю, каб у інстытуце табе падабаліся ціхоні ды сціплыя...
Бачыш, як закруціў! I што яму такое сказаць?
— ...Мы па прыродзе сваёй рэвалюцыянеры і любім людзей дзёрзкіх, смелых, што ўмеюць пастаяць за сябе і за іншых... Нездарма тваю Галю і замуж ніхто не бярэ! Пажыві з такой пару месяцаў — павесішся ад нудоты!