— „Ĉu vi memoras la hieraŭan diron de Svan, ke liaj edzino kaj filino forvojaĝas al Remso kaj ke li sekve mem iros al Parizo kaj tie pasigos unu tagon kaj nokton? Ni povas laŭiri la parkon, ĉar la sinjorinoj forestas, kaj ni ŝparos la kromvojon.”
Ni haltis mallonge antaŭ la barilo. La sezono de siringoj estis finiĝanta; iuj ankoraŭ alte ŝprucigis la malvajn, lanterneskajn, delikatajn vezikojn de siaj floroj, sed en multaj lokoj de la foliaro, en kiuj antaŭ nura sepo da tagoj ondis ilia parfuma ŝaŭmo, nun ŝrumpe, nigre velkis ia malplena, seka, senodora ŝlako. Mia avo al mia patro montradis, kio ĉirkaŭ la domo samis kaj kio ŝanĝiĝis kompare kun la epoko, kiam li trairis ĝin kun sinjoro Svan, la patro, en la tago, kiam mortis ties edzino, kaj tio iĝis preteksto por refoja rakontado de tiu antaŭlonga promeno.
Antaŭ ni aleo kun randaj bedoj de tropeoloj kuŝis en plena sunlumo kondukante supren al la kastelo. Dekstre male la parko ebenis. Sub la ombro de altaj ĉirkaŭaj arboj malhelis marĉeto, kiun la gepatroj de Svan siatempe fosigis; sed eĉ en plej artefaritaj kreaĵoj homo prilaboras la naturon; iuj lokoj ĉirkaŭ si ĉiam sentigas sian propran etoson, montras siajn ĉiamajn insignojn ene de parko, same kiel ili farus se forestus ĉia homa influo, en soleco, kiu ĉie ĉirkaŭ ili restariĝas, estiĝante pro la mediaj kondiĉoj kaj aldoniĝante al la home prilabora verko. Tiel do apud la aleo, kiu kuŝis super la arta marĉeto, laŭ du vicoj plektitaj el miozotoj kaj el vinkoj etendiĝis natura, delikata kaj blua krono, kiu ĉirkaŭis la klarobskuran134 frunton de akvo, kaj gladioloj kun reĝa senzorgeco fleksis siajn glavajn foliojn kaj etendis super eŭpatorioj kaj malseka-piedaj ranunkoloj la lagan sceptron de siaj ĉifonaj, lilieskaj, flavaj kaj violtonaj floroj.
La forveturo de fraŭlino Svan – min senigante je la terura feliĉo, ke ŝi subite aperus en aleo, ke min ekkonus kaj malestimus ĉi tiu privilegia juna knabino, kiu amikis kun Bergoto, kun li vojaĝis kaj vizitis katedralojn – igis por mi la unuafoje permesitan kontemplon de Tansonvilo indiferenta, sed male en la okuloj de miaj avo kaj patro ŝajne aldonis al la bieno ian oportunecon, ian provizoran ĉarmon, kaj – kiel sennubeco estas favora cirkonstanco por tramonta migrado – igis tiun tagon aparte taŭga por tiuflanka promeno; mi tre deziris, ke ili miskalkulus, ke pro ia miraklo fraŭlino Svan kaj ŝia patro aperus tiel proksime, ke ni ne havus tempon foriĝi, kaj nepre interkoniĝus kun ŝi. Pro tio, kiam mi subite ekvidis sur la herbejo eblan signon de ŝia ĉeesto, nome forgesitan korbon apud fiŝkano, kies korko flosadis sur la akvejo, mi tuj forturnis la atenton de miaj avo kaj patro. Cetere Svan ja diris, ke ne tre ĝentile li foriras, ĉar li dum iom da tagoj gastigas familianojn, la fiŝkano do eble apartenis al iu gasto. El la aleoj ne sonis ies paŝado. Mezalte en iu aŭ en alia arbo nevidebla birdo provadis formuziki la tagon, per tirata noto esploris la ĉirkaŭan malplenecon, kaj de ĝi ricevis tiel unuaniman respondon, tiel pli densiĝintan silenton kaj senmovecon, ke ĝi ŝajne definitive frostigis la momenton, kiun ĝi volis pli rapide pasigi. Lumo el la senmoviĝinta ĉielo falis tiel senindulge, ke ĝi naskis deziron iel forŝteliĝi el ĝia atento, kaj la stagna akvo, kies dormon insektoj senĉese incitis, probable sonĝante pri ia fantazia ŝtormego, fortigis mian malkvieton pro la korka flosileto, ĝin ŝajne rapide tirante en la silentan spacegon de la spegulata ĉielo; ĝi stariĝis, sentiĝis tuj subakviĝonta, sed apenaŭ mi ekpensis, ke – senrigarde al miaj deziro kaj timo ekkoni ŝin – mi eble devas iel sciigi al fraŭlino Svan, ke fiŝo tiras la hokon, tuj mi, vokite, devis ekkuri al miaj avo kaj patro, kiuj mire atendis ĉar mi ne sekvis laŭ la pado alsupra al la kampoj, en kiu ili jam iom forvojis. Mi trovis ĝin tutan zuma pro la odoro de kratagoj. Ilia vico similis al serio de flankaj preĝejetoj, kiujn kaŝis la florabundo ilin kovranta simile al natura altaro; sube sunlumo tegis la teron per reto de helaĵoj, kvazaŭ ĝi tra vitra tegmento traradius; la krataga parfumo mole, grase disiĝis per same neta formo, kiel se mi starus antaŭ la altaro de la Sankta Virgulino, kaj la floroj en akorde festa vesto tenis senatente po unu brilan tuton de stamenoj, similaj al maldikaj, radiantaj ripoj de malfrua gotika konstruaĵo, kiel tiuj, kiuj en la preĝejo aĵure ornamis la ŝtuparon de la jubeo aŭ ŝprose dividis la vitralojn, kaj ili disfaskiĝis kun koloro de blanka karno fragoflora. Kiom krudaj kaj naivaj kontraste ŝajnos post kelkaj semajnoj la sovaĝaj rozoj, kiuj siavice sub same densa sunlumo iros laŭ la sama interkampa vojeto en la unukolora silko de siaj ruĝetaj korsaĵoj, kiujn malforta vento facile taŭzas!
Kiom ajn longe mi restis antaŭ la kratagoj, spirante, al mia pensopovo, kiu ne povis helpi al si mem, prezentante, perdigante, retrovigante ilian nevideblan kaj ĉiamsaman odoron, min akordigante al la ritmo, laŭ kiu disĵetiĝis tien kaj tien iliaj floroj kun junula gajeco kaj en neatenditaj intervaloj similaj al iaj muzikaj intervaloj – ili senfine, kun nebridata abundo disdonis la saman ĉarmon, sed ne provizis al mi ian ŝancon de kompreno, ĝuste kiel okazas kun iuj melodioj, kiujn oni sonigas multfoje sinsekve, sed en ilian sekreton ne enprofundiĝas. Mi deturnis min momente, poste al ili revenonte kun freŝa forto. Mi forvagis ĝis sur la deklivo, kiu malantaŭ la heĝo krutis al la kampoj, persekutante ian perditan papavon, iujn pigre postrestintajn cejanojn, kiuj jen kaj jen ornamis ĝin per siaj floroj, kiel sur la bordero de gobeleno diskrete aperas la vegetaĵa motivo, kiu en la ĉefa parto tutajn partojn kovros; ankoraŭ malmultaj, disaj kiel solaj dometoj anoncantaj baldaŭan vilaĝon, ili al mi antaŭsignis senliman vastecon, kiun kovras ondantaj tritikokampoj kaj super kiu krispas nuboj, kaj pro la ekvido de unu papavo, ĝis la pinto de sia ŝnuro levanta kaj envente flirtiganta sian puncan flagon super grasa, nigra naĝbareleto, la koro al mi forte ekbatis, kiel al vojaĝanto, kiu ekvidas sur malaltejo unuan surteran barkon riparatan de boatfaristo, kaj ekkrias, antaŭ ol li entute vidas ĝin: „maro!”.
Poste mi revenis antaŭ la kratagojn, kiel oni revenas antaŭ eksponatan artaĵon, kiun oni kredas pli atente kaj bone vidi post ol oni mallonge forrigardis, sed kiom ajn mi per la manoj ĉirkaŭŝirmis miajn okulojn, tiel ke ili vidu nur la arbetojn, la sento en mi estiĝanta restis malklara, nebula, vane provis netiĝi kaj asociiĝi kun iliaj floroj. Ili ne helpis al ĝia pliklarigo, kaj de aliaj floroj mi povis elpeti nenian helpon. Tiam, al mi donante tiun ĝojon, kiun oni ricevas ekvidante verkon de ŝatata pentristo, kiu distingiĝas de liaj jam konataj artaĵoj, aŭ se iu kondukas onin antaŭ pentraĵon, de kiu oni antaŭe vidis nur krajonan skizon, aŭ se muzikaĵo aŭdita en piana interpreto nun eksonas per plenaj sonoj kaj tonoj de tuta muzikilaro, mia avo, min vokinte kaj montrante al la heĝo de Tansonvilo, diris:
— „Vi ŝatas kratagojn ĉu ne? vidu ĉi tiun rozkoloran, ĉu ĝi ne belas?”
Jes, ĝi estis kratago, rozkolora kratago, ol la belaj blankfloraj ankoraŭ pli bela. Ankaŭ ĝi havis kostumon por festo – por ververa, tio estas religia festo, ĉar ĝi ne simile al societa festo dependas de okaza kaprico, kiu ĝin okazigas en ajna, ne speciale rezervita, ne per si mem feria tago – sed tiu kostumo estis pli riĉa, ĉar laŭ la branĉoj la floroj sinsekvis unu super la alia, tiel ke senornama spaco ne estis, kiel bantoj ĉirkaŭ rokoka ŝafista bastono135, kaj estis koloraj, kaj sekve laŭ kombrea estetika leĝo ili havis pli altan kvaliton, se juĝi laŭ la prezaro en la placa butiko aŭ ĉe Kamuzo, kie la rozkoloraj biskvitoj pli kostis. Akorde kun tio mi pli ŝatis kazeon kun kremo kiun mi – kun permeso – per tio rozkolorigis, ke mi enmetis molpremitajn fragojn. Ĉi tiuj floroj ĝuste elektis tonon de manĝeblaĵo aŭ de ia dolĉa ornamo sur festa tualeto, kiuj, ĉar ili elmontras la kaŭzon de sia supereco, estas ĝuste la aĵoj, kiuj al infanoj ŝajnas plej evidente belaj kaj pro tio konservas ĉiam por ili pli da vigleco, pli da natureco, ol aliaj koloroj, eĉ post kiam ili komprenis, ke ĉi tiuj aĵoj nenion promesas al frandemo kaj ankaŭ ne estis elektitaj de fasonisto. Kaj vere mi tuj komprenis, kiel jam antaŭ la blankaj kratagoj, sed nun kun pli da admiro, ke tute ne false, ne pro ia homfarita artifiko aperis en la floroj tiu festa humoro, sed male naturo ĝin libere esprimis, same spontanee kiel vilaĝa butikistino, kiu farus el ĉi tiu arbeto kamparan altaron kun ĉiuj ĉi tro molkoloraj kaj province koketaj floretoj. Pinte de la branĉoj, simile al la rozetoj en potoj tegitaj per paperpuntaĵoj, per kies elegantaj, maldikaj formoj oni en solenaj festoj ornamis la altaron, pendis multegaj pli palaj florbutonetoj, kiuj, malfermiĝante kiel pokaletoj el roza marmoro, vidigis ruĝajn kretodesegnojn kaj pli ol la plenaj floroj prezentis la propran, nerezisteblan esencon de kratagoj, kiuj ĉie burĝonis, ĉie floris nur en roza koloro. Sola en la heĝo, sindistinga kiel junulino en festorobo meze de hejmsiduloj en negliĝoj, plene konvena por la monato de Maria, en kiu ĝi jam partoprenis, tia, brila kaj ridetanta en sia pimpa rozkolora kostumo, estis tiu katolika, ĉarma arbeto.