— „Ĉu vi scias, kion mi plezure farus kun ĉi tiu malnova aĉaĵo?” ŝi diris – kaj manprenis la portreton.
Kaj ŝi murmuris ĉe orelo de fraŭlino Vintejo ion, kion mi ne sukcesis aŭdi.
— „Ho, vi ne aŭdacus, ĉu?”
— „Ĉu ne aŭdacus? Ne sputus al ĉi tio?” respondis ŝia amikino kun plenvola krudeco.
Mi ne aŭdis la sekvon, ĉar fraŭlino Vintejo kun laca, mallerta, okupata, honesta kaj malgaja mieno proksimiĝis al la fenestro kaj fermis la ŝutrojn kaj la vitraĵojn, sed mi jam sciis, kion kontraŭ ĉiuj suferoj de sinjoro Vintejo dumvive eltenitaj pro sia filino li postmorte ricevis kiel repagon de ŝia flanko.
Kaj tamen mi poste pensis, ke se sinjoro Vintejo vidus ĉi tiun scenon, li eble ankoraŭ ne tute rezignus je sia fido al la bonkoreco de sia filino, kaj estas imageble, ke li per tio ne tute erarus. Certe en la moroj de fraŭlino Vintejo la ŝajno de malboneco estis tiom plena, ke oni malfacile trovus ĝin en simila grado de perfekta realiĝo krom eble ĉe sadismano; ke filino lasas amikinon sputi sur la portreton de sia patro, kiu sian vivon al ŝi dediĉis, tion oni normale vidas pli facile en la brilo de scenejaj lampoj de avenua dramejo, ol sub pendolampo de vera kampara domo; ja nur sadismo provizas kelkajn efektivajn bazojn al la ŝablonaj temoj de primoraj dramoj. En la realo – se mi ne enkalkulas okazojn de sadismo – filino eble same kiel fraŭlino Vintejo senrespekte sintenus rilate al la memoro kaj la intencoj de sia mortinta patro, sed tion ŝi ordinare ne elmontreme resumus en ago tiel simbole kruda kaj naiva; la krimecan flankon de sia konduto ŝi pli bone kaŝus antaŭ aliulaj okuloj kaj eĉ antaŭ siaj propraj okuloj, tiel ke ŝi ne devus agnoski siajn malbonagojn. Sed transe de la ŝajnoj en la koro de fraŭlino Vintejo malboneco almenaŭ komence ne estis plena. Sadisma knabino ŝiaspeca estas ia artisto de malboneco, kaj tion plene perversa ino ne atingus, ĉar malbono al ŝi ne estus eksteraĵo, sed naturaĵo, kiu kun ŝi samsubstancus; kaj virton, respekton al mortintoj, filinan piecon ŝi ne obeus, kaj sekve ne profanus kun sento de sankteco-rompa ĝuo. Fraŭlino Vintejo estis iu el tiuj sadismaj homoj, kiuj tiom sentimentalas, tiom nature virtas, ke eĉ sensa plezuro al ili ŝajnas ia malbonaĵo, ia privilegio de malbonuloj. Kaj kiam ili por momento permesas al si ĝian ĝuadon, ili penas konformiĝi al la bildo de malbonulo kaj al ĝi konformigi sian kunĝuanton, tiel ke ili momente iluzias al si, ke ili eskapis el sia skrupula, bonmora animo kaj eniris la malhoman mondon de plezuro. Kaj mi komprenis, kiom arde ŝi tion deziris, vidante, kiom tio al ŝi malprosperis. Ĝuste kiam ŝi volis esti tute alia, ol sia patro, ŝi al mi memorigis la pens-kaj-dirmanierojn de la maljuna pianisto. Pli ol la fotografaĵon, tio, kion ŝi profanis kaj misuzis por sia plezuro – sed baris la vojon al ĝi kaj al ŝi malebligis senperan ĝuadon – estis la simileco de ŝia vizaĝo, la bluaj okuloj de lia patrino, kiujn al ŝi li transdonis kvazaŭ familian juvelon, tiuj afablaj gestoj, kiuj inter ŝi kaj ŝia perverso intermetis frazojn kaj spiriton, kiuj ne konvenis al ĝi kaj al ŝi malebligis sperton alian ol la multaj ĝentilaĵoj kaj sociumaĵoj, al kiuj si kutime sindonis. Ŝi ne trovis nocion de plezuro, de agrableco en malbono; ŝi male juĝis plezuron mem malica. Ĉiufoje, kiam ŝi ĝuadis ĝin, ĝin akompanis en ŝi malbonaj pensoj, kiuj ceteratempe forestis en ŝia virta animo, kaj sekve ŝi fine sentis plezuron kiel ian diablaĵon, kiel malbonecon mem. Eble fraŭlino Vintejo subsentis, ke ankaŭ ŝia amikino ne estis fundamente malbona, ke ŝi ne sinceris en la momento, kiam ŝi parolis tiajn blasfemojn. Ŝi almenaŭ al si agrable perkisis de sur ŝia vizaĝo ridetojn, rigardojn, kiuj eble estis simulataj, sed similis en sia vulgara kaj malvirta esprimo al tiuj ne de homo bona kaj sufera, sed kruela kaj ĝuema. Ŝi povis mallonge revi, ke ŝi vere ludis la ludojn, kiujn kun simile kontraŭnatura kunulino ludus knabino, kiu efektive havus al sia forpasinta patro tiel barbarajn sentojn. Ŝi eble ne kredus, ke malbono estas tiel escepta, fremda kaj fremdiga stato, en kiun rifuĝi estas tiel refreŝige, se ŝi travidus en sia amikino same kiel en ĉiuj homoj la indiferenton al kaŭzitaj suferoj, kiu – egale kiajn aliajn nomojn oni al ĝi donas – estas la terura kaj ĉiea vizaĝo de krueleco.
Simpla afero estis iro al Mezeglizo, malsimpla entrepreno estis iro al Germanto, ĉar la vojo longis, kaj ni volis certecon pri la atendebla vetero. Kiam laŭ ĉia observo komenciĝis vico de bonveteraj tagoj, kiam Franciska malesperis, ĉar eĉ nura pluveto ne venis por la „kompatindaj rikoltaĵoj” kaj ŝi, ne vidante ion alian, ol iajn blankajn nubojn dise ŝvebantajn sur la blua, serena tego de l' ĉielo, ĝeme ekkriis: „ĉu oni ne vidas tute la aspekton de marhundoj, kiuj tie supre ludas kaj elŝovas siajn nazegojn? ha, ili bele indiferentas pri pluvo por la kompatindaj plugintoj! kaj poste, kiam tritiko estos elkreskinta, tiam pluvo ekfalos per etaj gutgutoj, sen ĉeso, ne zorgante, kion ĝi trafas, kvazaŭ ĝi faladus en la maron”, kiam ankaŭ mia patro ricevadis senvarie favorajn prognozojn de la ĝardenisto kaj de la barometro, tiam je la vespermanĝo ni interkonsentis: „morgaŭ, se la sama vetero daŭros, ni promenos sur la vojo de Germanto”. Ni eliris tuj post la tagmanĝo tra la ĝardena pordeto, kaj per kelkaj ŝtupoj eniris la mallarĝan, akute angulan straton de Perkampoj, kie kreskis poacoj, inter kiuj malmultaj vespoj studis dum la tuta tago herbosciencon, kaj kiu same strangis kiel la nomo Perkampoj, el kiu – al mi ŝajnis – ĉiuj ĝiaj kuriozaj ecoj kaj ĝia malafabla aspekto fontis, kaj kiun oni vane serĉus en la nuntempa Kombreo, kie ĝian iaman lokon okupas lernejo. Sed mia revado – simile al tiuj arkitektoj el la skolo de Eŭĵeno Viole-la-duko148, kiuj, trovante sub renesanca jubeo kaj klasika altaro erojn de pli antikva romana ĥorejo, restarigas la tutan konstruaĵon laŭ la supozata stato de la 12a jarcento – ne haltas pro la muroj de la nova konstruaĵo, sed traboras ilin kaj rekreas la straton. Ĝi cetere por tiu restariga tasko disponas pri multe pli detalaj informoj, ol havas ordinare rekonstruantoj, nome pri bildoj tenataj en mia memoro, eble la lastaj ankoraŭ ekzistantaj kaj fatale baldaŭ pereontaj bildoj pri Kombreo el la tempo de mia infanaĝo; kaj pro tio, ke ilin en mi desegnis la tiama vilaĝo mem, ili estas same kortuŝaj – se mi rajtas kompari obskurajn memoraĵojn kun la admirindaj kopioj, kiujn mia patrina avino al mi ofte donacis – kiel tiuj malnovaj gravuraĵoj pri La Lasta Vespermanĝo aŭ tiu pentraĵo far Ĝentilo Belini, sur kiuj oni vidas ne plu ekzistan staton de la verko de Leonardo da Vinĉi aŭ respektive de la pordego de la kirko Sankta-Marko en Venecio.
Ni preterpasis en la strato de la Birdo la malnovan hotelon de Sagita Birdo, en kies vasta korto iafoje en la 17a jarcento haltis la kaleŝoj de la dukinoj de Monpensiero, de Germanto aŭ de Monmorensi, kiam ili devis pro ia malakordo kun farmisto aŭ pro ia omaĝa afero viziti Kombreon. Ni atingis la placon, inter kies arboj videblis la turo de la preĝejo Sankta-Hilario. Kaj volonte mi tie haltus kaj eksidus, kaj tra la tago legadus kun akompano de la sonoriloj, ĉar la vetero tiom helis kaj serenis, ke kiam ili prisonis la horojn, ili ne impresis rompe en la atmosfera trankvileco, sed kvazaŭ elpurige, kaj la turo kun la atenta kaj malhasta akurato de tiu, kiu alian taskon ne havas, kvazaŭ premis – por eligi kaj gutigi la kelkajn erojn da oro, kiujn varmo iom post iom nature enkolektis – ĝustamomente la plenecon de l' silento.