Sed post ol Odeta foriris, Svan ridetis, pensante, kiel ŝi asertis, ke ŝi sopirados, ĝis li permesos al ŝi denovan viziton; li memoris la maltrankvilan, timeman mienon, kun kiu ŝi unu fojon petis, ke tio okazu post ne tro longe, kaj la rigardon, kiun ŝi en tiu momento al li direktis kun mieno de tima petego kaj ŝi tiel vidiĝis kortuŝa sub la bukedo de artaj pense-floroj fiksita sur la antaŭo de ŝia ronda, blanka-pajla ĉapelo kun bridoj el nigra veluro. „Ĉu vi bonvolos” ŝi diris „viaflanke viziti min almenaŭ unufoje por teo?”. Li rifuzis per preteksto, ke li havas laboron, ian studon – kiun li fakte de jaroj ne plu daŭrigis – pri Johano Vermeer el Delfto171. „Mi komprenas, ke mi kapablas nenion, mi malforta, kompare kun la grandaj kleruloj, inter kiuj vi staras” ŝi respondis „mi estus kiel rano antaŭ juĝistaro. Tamen mi tiom ŝatus instruiĝi, ekscii, iniciĝi. Estas certe tiom amuze, foliumi, ŝovi la nazon en antikvajn skribaĵojn” ŝi aldiris kun la memkontenta sinteno de elegantulino, kiu pretendas, ke ŝi ĝoje faras malpurigan laboron sen timo pri sinmakuligo, ekzemple kuiras, mem knedante kaj fendante. „Vi probable mokos min: pri tiu pentristo, kiu malebligas, ke mi baldaŭ renkontos vin” – ŝi per tio celis Vermeer-on – „mi ĝis hodiaŭ neniam aŭdis; ĉu li ankoraŭ vivas? Ĉu en Parizo mi povus ie vidi verkojn liajn, por ke mi ricevu impreson pri tio, kion vi ŝatas, ke mi divenu, kio estas malantaŭ tiu granda, tiom laborema frunto, en tiu kapo, kiu videble ĉiam pripensas ion, ke mi eksciu: jen, pri tio li estas pensanta. Estus tiom bele, se mi partoprenus viajn studojn.” Li senkulpiĝis, dirante ke li timas novajn amikiĝojn, kaj, uzante galantan esprimon, ke li timas pro eventualaj okazoj de malfeliĉo. „Vi timas pro ies korinklino, ĉu? Estas kurioze; mi tion deziregas, mi foroferus la tutan ĝistiaman vivon, se tion mi trovus” ŝi diris per tiom spontanea, tiom senhezita tono, ke tio lin afekciis. „Probable vi suferis pro iu virino. Kaj vi kredas, ke aliaj inoj estas al ŝi similaj. Vian koron ŝi ne komprenis; vi estas tiom malordinara viro. Pro tio mi unue ekŝatis vin, mi ja sentis, ke vi estas malsama ol aliaj homoj.” „Sed ankaŭ vi cetere” li diris „mi scias, kiel estas kun virinoj, vi probable havas multajn okupojn, malmulte da libera tempo.” „Ĉu mi? Neniajn okupojn mi havas. Mi ĉiam liberas, kaj por vi ĉiam mi liberos. En iu ajn horo de la tago aŭ de la nokto, se al vi estas oportune renkonti min, sendu iun al mi, kaj mi feliĉe alhastos. Ĉu vi tiel agos? Vidu, kio vere afable estus – ĉu vi permesus, ke mi konigu vin al sinjorino Verduren, kies vesperajn akceptojn mi vizitas ĉiutage? Imagu! Ni tie renkontiĝus, kaj mi pensus, ke vi almenaŭ iagrade ĉeestas kompleze al mi.”
Kaj sendube, kiam li tiamaniere memoris iliajn konversaciojn, tiel pensis pri ŝi, kiam li solis, li nur anime ludis kun ŝia bildo interŝanĝe kun multaj aliaj virinaj bildoj en ia sentimentala fantazio; sed se hazarda cirkonstanco kaŭzus (aŭ eĉ se ĝi ne kaŭzus – ja cirkonstanco povas aperi sammomente kiam latenta stato realiĝas, sen ke ĝi rolas en ĝia apero), ke la bildo de Odeta de Kresi ensorbus ĉi tutan fantaziadon, se tiu revado ne plu disiĝus de memoro pri ŝi, tiam la malperfektaĵoj de ŝia korpo ne plu gravus, kaj ankaŭ ne gravus, ke ĝi pli aŭ malpli ol alia korpo konformus al la idealo de Svan, ĉar ĝi iĝus la korpo de la amata ino kaj de tiam estus la sola, de kiu li povus ricevi ĝojojn kaj turmentojn.
Mia patrina avo – male ol ĉiuj iliaj tiamaj amikoj – precize konis de antaŭa tempo la familion Verduren. Sed li ne konservis ajnan rilaton kun tiu, kiun li nomis „la juna Verduren” kaj kiun li rigardis en ĝenerala maniero kiel falintan – tamen sen ke li perdis siajn multajn milionojn da mono – en bohemion kaj vulgaran vivmanieron. Iutage li ricevis leteron de Svan, en kiu ĉi tiu petis rilatigon kun gesinjoroj Verduren. „Gardistoj! gardistoj!” ekkriis mia avo, „tio tute ne mirigas min, tien devis fatale trafi Svan. Bela medio! Unue mi ne povas fari tion, kion li petas, ĉar mi ne plu konas tiun sinjoron Verduren. Due tio probable kaŝas iun amaferon, kaj en tiajn aferojn mi ne enmiksiĝas. Ha! ni vere havos amuzaĵon, se Svan maskerados kun tiuj etaj Verduren.”
Kaj pro la rifuza respondo de mia avo, Odeta mem alkondukis Svan-on al la domo Verduren.
Gesinjoroj Verduren akceptis por la vespermanĝo en la tago, kiam Svan ĉe ili debutis, doktoron kaj doktoredzinon Kotar, la junan pianiston kaj lian onklinon, la pentriston, kiun ili tiam patronis, al kiuj aliĝis post la manĝo kelkaj aliaj fideluloj.
Doktoro Kotar neniam sciis kun certeco, per kia tono li respondu al kunparolanto, ĉu ĉi tiu seriozas aŭ malseriozas. Kaj por ĉia okazo li aldonis al ĉiu sia vizaĝesprimo ofertitan, kondiĉan kaj provizoran rideton, kies atenda subtileco senkulpigos lin je ĉia riproĉo pro trokredemo, se la diro kiun li aŭskultis fine montriĝus ŝerca. Sed tial ke li volis fronti ankaŭ la malan okazon, li ne allasis, ke la rideto nete konturiĝu en lia mieno, kaj oni sekve konstante vidis ŝvebi en ĝi ian malcertecon, el kiu legiĝis la demando, kiun li ne kuraĝis eldiri: „ĉu mi komprenu tion laŭvorte?”. Pli memcerta li ne estis, kiam li devis agi en publika loko kaj eĉ pli ĝenerale en la vivo, ol en societa salono, kaj li konstante direktis al preterpasantoj, al veturiloj, al okazaĵoj, kunŝercan rideton, kiu antaŭtempe senigis lian sintenon je ĉia ebla malkonveno, ĉar ĝi pruvis, se ĝi ne kongruis kun la situacio, ke tion li bone sciis kaj ke li tiel aŭ tiel ĉi agis nur por la amuzo.
Malgraŭ tio en ĉiuj koncernoj, pri kiuj rekta demando ŝajnis al li dece akceptebla, doktoro Kotar senmanke penis malmultigi sian grandan provizon de duboj kaj grandigi sian instruiĝon.
Laŭ la konsilo, kiun al li lasis lia antaŭvidema patrino en la tempo, kiam li forlasis sian hejmlandon, li do ĉiam, aŭdante iun figuran esprimon aŭ iun propran nomon, kiun li ne jam konis, provis pri ĝia signifo gajni informojn.
Koncerne vortfigurojn li neniam satiĝis pri klarigoj, ĉar, supozante iafoje, ke ili havas sencon pli precizan, ol reale, li volis ekscii, kion ĝuste signifas tiuj, kiujn li ofte aŭdis en interparoloj: beleco de l' diablo, blua sango, vivi en ĝuo kaj bruo, pika horkvarono, esti la reganto de eleganto, al iu lasi blankan programon, ne havi langon por io kaj tiel plu... kaj en kiaj difinitaj okazoj li siavice povos ilin enmeti en siajn frazojn. Manke de tiaj esprimoj li uzis vortludojn, kiujn li parkerigis. Kaj se temis pri novaj homnomoj, kiujn li aŭdis en diroj de ĉirkaŭuloj, li simple ripetis ilin en demanda tono, kion li juĝis sufiĉa, por ke oni provizu al li klarigon, kiun li ne klarvorte petis.
Ĉar la kritika spirito, kiun li en sia mem-imago aplikis al ĉiuj temoj, al li tute mankis, la ekstrema ĝentilaĵo, per kiu oni asertas al iu, kiun oni komplezas – neniel kalkulante kun lia kredo – ke li estas la komplezanto, kun Kotar neniel funkciis: li ĉion komprenis laŭvorte. Kiom ajn blinda sinjorino Verduren estis rilate al li, ŝi fine – konservante la opinion ke li estas homo kun subtila menso – incitiĝis, konstatante ke kiam ŝi invitis lin al privata loĝio por aŭdi teatran prezenton de Sara Bernar, dirante por plia rafiniteco: