— „Ĉu la krizoj ofte trafas vin?”
Ordinare post ricevita klarigo Kotar diris: „ha bone, bone tiel...” kaj ne plu ŝajnis impresita.
Sed ĉi-foje la lasta respondo de Svan al li ne provizis la kutiman trankviliĝon; ĝi male kulminigis lian miron pri tio, ke viro, kun kiu li sidis ĉe la vespermanĝo, kiu cetere oficialan funkcion aŭ ajnaspecan famon malhavis, rekte rilatis kun la plej alta ŝtatestro de Francio.
— „Kiel do sinjoro Grevi? Ĉu sinjoron Grevi vi konas?” li diris al Svan kun la stulte nekredema mieno de urba policisto, de kiu surstratulo petas intervidiĝon kun la prezidanto de la respubliko, kaj kiu pro la diritaj vortoj komprenas kiaspeca homo tiu estas – kiel skribas ĵurnalistoj – kaj al la kompatinda frenezulo asertante, ke li tuj estos enlasita, lin direktas al la speciala flegejo de la polica prefektejo187.
— „Mi konas lin certagrade, ni havas komunajn amikojn” (li ne konfesis, ke precipe la princon de Kimrio) „nu, li tre facile invitas homojn, kaj mi povas atesti ke tiuj tagmanĝoj neniel estas amuzaj, ili cetere estas tre simplaj, neniam estas pli ol oko da homoj ĉe la tablo” respondis Svan, penante stompi la troan brilon, kiun lia rilatado kun la prezidanto de la respubliko ŝajne havis en la okuloj de la kunparolanto.
Tuj Kotar, plene fidante al la vortoj de Svan, aliĝis al la vidpunkto, ke malgrandas la valoro de invito ĉe sinjoro Grevi, ke ĝi estas afero ne multe serĉata kaj tre ordinara. De tiu momento li ne plu miris, ke Svan, same kiel ajna homo, vizitas la Elizean Palacon, kaj li eĉ iom kompatis lin, ĉar li devas iri al tagmanĝoj, kiujn li mem rigardas enuigaj.
— „Ha bone, bone tiel...” li aldiris kun la mieno de doganisto, kiu antaŭ minuto estis suspektema, sed post klarigoj surstampas la vizon kaj la vojaĝanton libere trairigas, ne kontrolante la enhavon de liaj kofroj.
— „Ha, certe jes, tiuj manĝoj estas malamuzaj, vi elmontras kuraĝon, ilin vizitante” diris sinjorino Verduren, kiu la prezidanton de la respubliko rigardis aparte timinda tedulo, ĉar li disponis prestiĝon kaj ordonpovon, per kiuj li povus, ilin turnante kontraŭ la fidelulojn, ilin delogi. Mi aŭdis, ke li estas surda kiel ŝtipo kaj ke li manĝas rekte per la fingroj.”
— „Efektive, se tiel estas, vi ricevas probable malgrandan amuzon per la partopreno en tiuj manĝoj” diris la kuracisto kun kompata nuanco en la voĉtono; kaj, memorante la menciitan okon da tablanoj, li vive demandis: „ĉu ili estas intimaj lunĉoj?” tiel parolante ne tiom pro okaza scivolo, ol pro lingvoscienca fervoro.
Sed laŭtempe la prestiĝo de la prezidanta funkcio en la animo de Kotar superpezis la modestecon de Svan kaj la klaĉemon de sinjorino Verduren, kaj en ĉiu societa vespero li avide demandis: „Ĉu ni hodiaŭ vidos sinjoron Svan? Li persone rilatas kun sinjoro Grevi. Li estas tia homo, kian oni nomas ĝentlemano, ĉu ne?” Li estis tiom impresita, ke li donacis al li invitilon por la dentmedicina ekspozicio.
— „Vi povas kuninviti homojn, kiuj vin akompanos, sed hundojn oni ne enakceptas. Mi avertas pri tio, ĉar iuj amikoj tion ne sciis kaj pro tiu kaŭzo rabie koleris.”
Sinjoro Verduren siaflanke rimarkis la malbonan impreson, kiun al lia edzino kaŭzis la malkovro de la tre potencaj amikaj rilatuloj, kiujn Svan havis sed ĝis tiam prisilentis.
Se oni ne aranĝis eksteran kunvenon, Svan aliĝis al la eta rondo ĉe gesinjoroj Verduren, sed li ĉiam alvenis malfrue kaj preskaŭ neniam konsentis tie preni vespermanĝon malgraŭ la insistado de Odeta.
— „Mi volonte vespermanĝus sole kun vi, se tiel estus al vi agrable” ŝi diris.
— „Kiel vi pravigus antaŭ sinjorino Verduren?”
— „Eĥ, tio ne ĝenas. Mi simple dirus, ke mia robo ne pretis ĝustatempe, aŭ ke mia keb-o188 malfruiĝis. Senkulpigo ĉiam estas trovebla.”
— „Vi tre afablas al mi.”
Sed Svan pensis, ke se li montradis al Odeta – konsentante je renkontiĝo nur post la vespermanĝo – ke al li pli gravis iuj aliaj plezuroj, ol kunesto kun ŝi, ŝia inklino al li dum longe ne estos satiĝonta. Aliflanke, ol la belecon de Odeta li pli ŝatis tiun de juna laboristino pimpa kaj ŝvela kiel rozo, al kiu li estis enamiĝinta, kaj li pli volonte pasigis la unuan parton de la vespero kun ŝi, sekure sciante ke li poste renkontos ankaŭ Odetan. Pro la samaj kialoj li neniam permesis, ke Odeta venu al lia hejmo, antaŭ ol ili iris al la verdurena kunveno. La juna laboristino lin atendis proksime de lia domo, ĉe stratangulo kiun Remio, lia koĉero, sciis, ŝi enkaleŝiĝis kaj restis en lia brakumo, ĝis kiam la veturilo haltis antaŭ la domo Verduren. Li eniris, kaj post ol sinjorino Verduren, signante al rozbukedo de li antaŭtagmeze mendita kaj liverigita, komentis: „mi malaprobas!” kaj lin sidigis apud Odetan, la pianisto ludis por ili la etan frazon de Vintejo, kiu funkciis kiel la himno de ilia amo. Li komencis la ludadon je la tenataj violonaj tremsonoj189, kiuj dum pluraj taktoj senakompane sonas, kovrante la tutan malfonon, poste subite disflankiĝas kaj – kiel en pentraĵo de Petro De Hooĥ190, kiun profundigas la mallarĝa kadro de duonmalfermita pordo – fore, alikolore, en la milda fluo de interen falanta lumo, aperis la eta frazo, dance, pastorale, enŝovite, epizode, kvazaŭ ĝi venus de alia mondo. Ĝi preterpasis en simpla, senepoka plisa robo, jen kaj jen gracie donante favoraĵojn kun ĉiam sama, nepriskribebla rideto; sed Svan en ĝi nun sentis ian disreviĝon. Ŝajnis al li, ke ĝi scias pri la vanteco de la feliĉo, al kiu ĝi estas gvidanta. En ĝia malpeza gracio sonis ia finiteco, ia sento simila al la indiferento, kiu sekvas bedaŭron. Sed tio al li ne gravis, li ne konsideris ĝin per si mem – per tio, kion ĝi signifis por la muzikisto, kiu pri la ekzisto de li kaj de Odeta ne sciis, kiam li verkis ĝin, kaj por ĉiuj homoj, kiuj post jarcentoj ĝin aŭdos – sed rigardis ĝin ia garantiaĵo, ia memoraĵo pri ĉi tiu amo, kiu al gesinjoroj Verduren kaj ankaŭ al la juna pianisto samtempe elvokis lin kaj Odetan, ilin unuigis; tiagrade ke, obee al kaprica peto de Odeta, li rezignis pri la plano, ke li ludigos de artisto la tutan sonaton, kiun li do daŭre konis nur per ĉi tiu parto. „Por kio necesus al vi la ceteraj partoj?” ŝi diris, „nia muziko estas ĉi tiu”. Li eĉ dolore pripensis ke en la tempo, kiam ĝi preterpasis tiom proksime kaj tamen sur neatingebla horizonto, kiam ĝi parolis al ili, ĝi ne konis ilin, li preskaŭ bedaŭris, ke ĝi havas signifon kaj nevarian, memstaran, al ili fremdan belecon, kiel okazas kun donacita juvelo aŭ kun leteroj skribitaj de amato, pro kiuj oni rankoras al la brilo de l' ŝtono, al la vortoj de la lingvo, tial ke ili ne konsistas tute el la esenco de la tiama amrilato, de la koncerna persono.
Ofte okazis, ke li restis tiom longe kun la juna laboristino, antaŭ ol li aliĝis al la verdurena societo, ke post la ludado de la eta frazo far la pianisto Svan ekkonsciis, ke baldaŭ estos tempo por ke Odeta rehejmiĝu. Li akompanis ŝin ĝis antaŭ la pordo de ŝia domo trans la Triumfarko191, en la straton Laperuz. Kaj eble pro tiu kaŭzo, por ne postuli de ŝi ĉiujn favorojn, li foroferis la efektive por li malhaveblan plezuron de frua renkontiĝo, de samtempa alveno al la domo Verduren, kaj plivolonte konservis la rajton, kiun ŝi al li koncedis, ke ili kune forlasis ĝin, kaj ĉi tion li pli alte taksis, ĉar dank' al tio li ricevis la impreson, ke neniu alia vidos ŝin, neniu entrudiĝos inter ili, neniu malebligos ŝian daŭran kunestadon kun li post lia foriro.
Ŝi do kutime rehejmiĝis per la veturilo de Svan. Iun vesperon, ĵus elkaleŝiĝinte, dum li estis ŝin adiaŭanta, ŝi haste ŝiris en la antaŭdoma ĝardeneto lastan krizantemon kaj ĝin donis al li, antaŭ ol li forveturis. Li tenis ĝin preme al sia buŝo dum la revena vojado, kaj kiam li vidis post kelkaj tagoj, ke la floro velkis, li zorge enfermis ĝin en tirkeston de sia labortablo.
Sed neniam li eniris al ŝi. Nur en du posttagmezoj okazis, ke li vizitis ŝin kaj partoprenis en ŝia grava afero: preni teon. La ĉirkaŭa senhomeco, la izoleco de la mallongaj stratoj preskaŭ ĉie konstruitaj el kuntuŝiĝaj domoj, kies unutonecon jen kaj jen abrupte rompis butikaĉo, historia atestaĵo kaj malpura postrestaĵo el la tempo, kiam la kvartalo ankoraŭ estis malbonfama, la neĝo ankoraŭ kuŝanta en la ĝardeneto kaj sur arboj, la malordo de tiu sezono, la proksimeco de la naturo komunikis ian misteron al la varmo, al la floroj, kiujn li vidis kiam li eniris.