Li povus tamen pripensi, ke iuj el la pasintatempaj amikoj de liaj gepatroj havis same simplan vivmanieron, kiel gesinjoroj Verduren, ke iuj el liaj junaĝaj kunuloj same amatoris pri belartoj, ke aliajn homojn li konis, kiuj estis helpemaj, kaj ke tamen, de kiam li asignis sian preferon al simpleco, belartoj kaj grandanimeco, li ne plu renkontis ilin. Sed tiuj homoj Odetan ne konis, kaj se konus ŝin, ne penus lin kaj ŝin interproksimigi.
Tiel do en la tuta verdurena societo probable ne estis unu fidelulo, kiu ilin amis aŭ ilin kredis ami samgrade kiel Svan. Kaj malgraŭe, kiam sinjoro Verduren estis dirinta, ke li ne alte estimas Svan-on, li ne nur esprimis sian propran opinion, sed ankaŭ divenis la juĝon de sia edzino. Sendube Svan havis al Odeta tro apartan korinklinon, pri kiu li neglektis ĉiutage konfidi ion al sinjorino Verduren; sendube li sindetene uzis la gastamon de gesinjoroj Verduren, ne ĉeestante ĉe la manĝo pro kaŭzo, kiun ili ne suspektis, kaj vice de kiu ili malprave imagis deziron akcepti invitojn ĉe iuj teduloj; sendube ankaŭ, malgraŭ ĉiuj liaj zorgoj por kaŝi tiun flankon de sia vivo, ilia pookaza sciiĝo pri lia brila monduma pozicio – ĉio ĉi kunefikis por ilia incitiĝo kontraŭ li. Sed la precipa kaŭzo estis alia. Ili nome tre frue post la interkoniĝo kun Svan sentis, ke li en sia memo konservas privatan, nekoneblan spacon, en kiu daŭre li silente asertas antaŭ si mem, ke la princino De Sagan ne estas mokinda kaj ke la ŝercoj de Kotar ne estas amuzaj, kaj ĉefe, kvankam li ĉiam konservis fluan ĝentilecon kaj neniam ribelis kontraŭ iliaj dogmoj, ke ilin al li trudi, lin al ili konverti ne eblas – kaj similan nekonverteblon ili neniam spertis ĉe iu alia. Ili pardonus, ke li amikis kun teduloj, ol kiuj cetere li kore kaj miloble preferis gesinjorojn Verduren kaj la etan rondon, se li konsentus almenaŭ formale ilin antaŭ la fideluloj fornomi. Sed tian forkonfeson – ili komprenis – neniu de li povos elpostuli.
Kia kontrasto kun novulo, kiun ili invitis laŭ peto de Odeta, kvankam ŝi malmultafoje lin renkontis antaŭe, kaj de kiu ili multon atendis – nome la grafo De Forŝevilo! Li hazarde estis bofrato de Saniet, kio mirigis la tutan rondon: la maljuna arkivisto tiel humile sintenis, ke ili ĉiam kredis, ke li estas el pli malalta socia klaso kaj la sciiĝo, ke li estas ano de riĉa kaj parte nobela medio ilin ĉiujn surprizis. Nu, certe Forŝevilo estis krude snoba, dum Svan ne estis; certe li neniel taksis, kiel li, ke la verdurena societo superas ĉiujn aliajn. Sed li ne havis la karakteran takton, kiu detenis Svan-on de aprobado, kiam sinjorino Verduren ŝutis tro videble fantaziajn kritikojn sur homojn, kiujn li konis. Kaj koncerne al la vulgare bombastaj paroladoj, kiujn la pentristo en iuj tagoj sonigis, koncerne al la ŝercoj de vojaĝa komizo, kiujn ĵetadis Kotar, al kiuj Svan, kvankam li ŝatis la du virojn, ne respondis per admiro pro manko de kuraĝo kaj de malsincero – Forŝevilo male laŭ sia intelekta nivelo povis esti imponita, mirigita de la unuaj, sen ke li cetere komprenis ilin, kaj senlime gajigita de la aliaj. Kaj ĝuste la unua vespermanĝo ĉe gesinjoroj Verduren, en kiu Forŝevilo estis gasto, evidentigis ĉiujn ĉi diferencojn, briligis liajn kvalitojn kaj proksimigis la favorperdon de Svan.
Ĉeestis tiun vespermanĝon krom la rutinaj gastoj unu profesoro el Sorbono218, Briŝo laŭnome, kiu interkoniĝis kun gesinjoroj Verduren en iu banurbo, kaj se lia universitata ofico kaj liaj kleraj studoj ne tiom malvastigus lian restantan liberan tempon, li volonte pli ofte vizitus ilin. Li havis tiun scivolon, tiun superstiĉon kredon pri la vivo, kiu, sin aldonante al malfido pri la temo mem de iliaj esploroj, en iu ajn profesio al la koncernaj homoj – kuracistoj kiuj ne fidas al medicino, gimnaziaj instruistoj, kiuj ne fidas je latinaj tradukekzercoj – donas la famon de multesciaj, brilaj, eĉ superaj inteligentoj. Li zorge elektis en la societo de sinjorino Verduren siajn ekzemplojn el novaj, aktualaj aferoj dum li parolis pri filozofio kaj historio, unue ĉar li opiniis, ke ĉi tiuj fakoj estas nur prepara studo por la vivo – kaj li imagis, ke li trovos en la malgranda tribo efektivan praktikon de tio, kion li ĝis tiam konis nur el libroj – due ĉar li ankaŭ edukiĝis iam al respekto de difinitaj temoj kaj tiun respekton nekonscie konservis, kaj li sekve kredis, ke li seniĝis je profesora stilo kiam li priparolis ilin leĝere, dum efektive leĝeraj tiuj paroloj al li ŝajnis nur ĉar universitatulo li fundamente restis.
Tuj post la komenciĝo de la manĝo, sinjoro De Forŝevilo, sidante dekstre de sinjorino Verduren, kiu honore al la novulo tre zorgis sian tualeton, al ŝi diris:
— „Via robo tre originalas, tiel blanka...”
Kaj doktoro Kotar, kiu konstante lin observis pro sciavido pri reala ekzemplero de tio, kion li nomis de-ulo219, atendante okazon por veki lian atenton kaj pli proksime rilati kun li, kaptis la vorton blanka kaj, ne levante la vizaĝon, kiu estis klinita al la telero, diris:
— „Blanka – ĉu Blanka De Kastilio220?”, post kio li ne movis la kapon sed duonkaŝe rigardis dekstren kaj maldekstren kun malcerta kaj rideta mieno.
Dum Svan per dolora kaj vana peno por rideti, atestis, ke la vortludon li taksis stulta, Forŝevilo elmontris samtempe, ke li ŝatis ĝian subtilecon kaj ke li sintenas bonmore, iom bridante gajecon, kies sincereco tre plaĉis al sinjorino Verduren.
— „Kiel vi opinias pri tia klerulo?” ŝi demandis al Forŝevilo. „Kun li oni ne povas paroli serioze pli ol du minutojn. Ĉu vi tiel parolas al pacientoj en via malsanulejo?” ŝi turnis sin al la doktoro „Se tiel, homoj tie amuziĝas, sen ia dubo. Mi pripensos, ĉu mi petos enlason.”
— „Ŝajnas al mi, ke la doktoro menciis tiun maljunan petolulinon, Blankan De Kastilio, se mi rajtas tiel epiteti ŝin. Ĉu ne tiel, kara sinjorino?” demandis Briŝo al sinjorino Verduren, kiu kun svene fermitaj okuloj haste kaŝis sian vizaĝon en la mankavojn, de kie eliĝis subpremitaj krietoj.
„Dio pardonu! kara sinjorino – mi ne volas ŝoki pudorajn homojn, se tiaj sidas ĉirkaŭ ĉi tiu tablo, sub rosa221... Mi cetere agnoskas, ke nia admirinda ateneska respubliko222 povus – kredu min! – gratule rekoni en tiu ano de la obskurisma dinastio Kapet223 la unuan pugneman policestron. Vere tiel, kara gastiganto, vere tiel” li rediris per sia bone sonanta, klare silabiga voĉo, responde al kontraŭdiro de sinjoro Verduren. „La ‚Kroniko de Sandenizo’, kies faktajn informojn neniu pridubas, pri tio tute klaras. Ŝi estas la plej konvena kandidato por iĝi sankta patronino de la sekularigema proletaro, kvankam ŝi patrinis sanktulon, al kiu ŝi cetere provizis kelkajn pikajn malagrablaĵojn, kiel atestas sia-kaj-sia-flanke Suger kaj Sankta Bernardo224 – ĉar ĉiun homon ŝi draste traktis.”
— „Kiu estas ĉi tiu sinjoro?” Forŝevilo demandis al sinjorino Verduren „li ŝajne estas unuaranga sciulo”.
— „Nekredeble, ĉu vi ne konas la faman Briŝo-n? Li estas renoma tra tuta Eŭropo.”
— „Ha, ĉu Breŝo?” ekkriis Forŝevilo pro misaŭdo de la nomo „Mi tute ne suspektis tion” li daŭrigis, rigardante al la eŭropa famulo per miraj okuloj. „Estas tiel interese sidi ĉe sama tablo kun konata homo. Vere vi invitis min ĉi-tage samtempe kun eminentaj gastoj. Ĉe vi oni neniel enuas.”
— „Nu, vidu, la precipa afero estas...” modestumis sinjorino Verduren „ke ili sentu sin en fidinda rondo. Siajn temojn ili elektas laŭvole, kaj la konversacio dispafiĝas al ĉiaj direktoj. Briŝo hodiaŭ vespere ne aparte brilas; mi vidis lin ĉi tie, vere, tiel admirinda, ke antaŭ li oni volas genuiĝi; kaj male en societo de aliaj homoj li ne plu estas la sama homo, li malspritas, la frazojn oni el li eltordas, li estas eĉ teda.”