— „Tamen volonte...” Svan protestis.
— „Pu! tute ne!” Odeta diris.
— „Ene de kio?” demandis la doktoro.
— „Laŭ vi” daŭrigis Forŝevilo „ĉu inteligento estas societa parolfacileco, plaĉemo antaŭ homoj?”
— „Finu vian intermanĝeton, ke oni povu depreni vian teleron” diris per acida tono sinjorino Verduren al Saniet, kiu, absorbite en iaj pensoj, paŭzis kaj ne plu manĝis. Kaj eble iom hontante pro la ĵusa tono: „Tio ne gravas, tempo estas, sed mi rimarkigas tion pro la aliaj tablanoj, ĉar dume la sekvan pladon oni ne povas disdoni.”
— „Estas” diris Briŝo peze dissilabigante „tre kurioza difino de inteligento en verko de la kara anarkiema Francisko Fenelon233...”
— „Aŭskultu” diris al Forŝevilo kaj al la doktoro sinjorino Verduren „li sciigos al ni la difinon de inteligento laŭ Fenelon, estas interese, malofte oni aŭdas ion tian.”
Sed Briŝo unue atendis la difinon de Svan. Ĉi tiu ne respondis kaj tiu evitado fiaskigis la brilan disputon, pri kiu sinjorino Verduren jam ĝojis, ke ŝi ĝin aŭdigos al Forŝevilo.
— „Kompreneble, li agas same kiel al mi” diris Odeta kun ofendita tono „mi almenaŭ kontentas pri tio, ke mi ne estas la sola persono, kiun li ne juĝas sufiĉe inteligenta.”
— „Ĉu tiu familio De Latremuajo234, kiun sinjorino Verduren menciis kiel ne tre frekventindan” Briŝo demandis kun forta artikulacio „estas praidoj de tiuj, pri kiuj la kara snoba Maria De Sevinje konfesis, ke ŝi ĝojas pri rilatado kun ili, ĉar tio impresas ŝiajn kampistojn? Verdire la markizino havis alian kialon, kaj ĉi lasta al ŝi probable pli gravis, ĉar ŝi fundamente estis beletrulino kaj ŝi volis antaŭ ĉio porskriban materialon. Kaj ĝuste en la taglibro, kiun ŝi al sia filino regule sendadis, la enhavon pri interregna politiko provizis sinjorino De Latremuajo, kiu en ĉi tiu kampo pri multaj aferoj sciiĝis dank' al siaj altarangaj familiaj ligoj.”
— „Ne, al mi ŝajnas ke la familio ne samas” diris sinjorino Verduren malgraŭ plena nescio.
Saniet, post ol li sian ankoraŭ plenan teleron haste redonis al la tablestro, reabsorbiĝis en silenta medito, kaj li nun fine vekiĝis kaj ride rakontis pri vespermanĝo, kiun li havis kun la duko De Latremujo, el kiu montriĝis, ke la duko ne sciis ke Ĵorĵo Sand estas la plumnomo de virino. Svan, simpatiante al Saniet, kredis, ke estos bone montri al li per diversaj ekzemploj, ke la duko kleras kaj ke tia nescio estas de lia flanko neatendebla; sed subite li haltis, ekkomprenante ke tiajn pruvojn Saniet ne bezonas, ke li scias pri la malvereco de la rakonto simple tial, ke li ĵus, antaŭ momenteto ĝin elpensis. La bona viro suferis pro tio, ke gesinjoroj Verduren lin rigardis teda; kaj konsciante, ke li en tiu vespero ankoraŭ pli ol kutime malbrilis, li volis antaŭ ĝia fino almenaŭ unufoje amuzi homojn. Li kapitulacis tiel rapide, ŝajnis tiel malfeliĉa pro la misa efekto de sia provo kaj respondis tiel malkuraĝe al Svan, por ke ĉi tiu ne persiste faru de nun neutilan refutadon: „bone, bone, ĉiuokaze, eĉ se mi eraras, mi per tio supozeble ne krimas”, ke Svan deziris, ke li ankoraŭ povus diri, ke la rakonto veras kaj bonegas. La doktoro, kiu ilin aŭskultis, pensis ke la okazo konvenas por citi „se non è vero...”235 sed li ne sentis sin sufiĉe certa pri la vortoj kaj rezignis pro la ebla konfuziĝo.
Post la manĝo Forŝevilo propramove proksimiĝis al la doktoro.
— „Probable estis plaĉa virino tiu sinjorino Verduren, kaj ŝi estas iu kun kiu oni povas konversacii, laŭ mi tio estas la ĉefa afero. Kompreneble ŝi travivis jam iom multe da printempoj. Male sinjorino De Kresi estas juna, kaj ŝi ŝajnas inteligenta. Ha, skorzonero! oni tuj vidas, ke ŝi havas indianan okul-akrecon, jes!... Ni estas parolantaj pri sinjorino De Kresi” li klarigis al sinjoro Verduren, kiu proksimiĝis, la pipon en la buŝo. Mi imagas, ke kiel ina korpo...”
— „Mi prefere en mian liton ricevus ŝin ol fulmobaton” haste diris Kotar, kiu dum minutoj vane atendis, kiam Forŝevilo paŭzos por enspiro, kaj fine povis enŝovi la malnovan ŝercon236, kiun eble neniu alia oportuno faciligos – li timis – se la konversacio fordrivos kaj kiun li elbuŝigis kun la troaj spontaneo kaj memcerto, per kiuj oni kaŝas la malvarmecon kaj la senhelpecon de parkera diro. Forŝevilo konis la ŝercon, li komprenis kaj ridis. Sinjoro Verduren siaflanke ne ŝparis elmontradon de gajeco, ĉar li eltrovis de mallonga tempo por ĝin signifi rimedon alian, ol la mimiko de sia edzino, sed egale simplan kaj klaran. Apenaŭ li komencis la kapan kaj ŝultran geston de ekridanto, tuj li tusegis, kvazaŭ pro tro forta ridado li misspiris la fumon de sia pipo. Kaj ĝin plu dentotenante ĉe angulo de la buŝo, li laŭvole daŭrigis la ŝajnigon de samtempaj sufokiĝo kaj gajiĝo. Tiel do, li kaj lia edzino, kiu vidalvide al li, aŭskultante ian rakonton de la pentristo, fermis la okulojn kaj enkaŝis la vizaĝon en la mankavojn, aspektis kiel du teatraj maskoj, kiuj gajecon diverse bildigas.
Sinjoro Verduren cetere estis antaŭvidema, konservante la pipon ĉe la buŝo, ĉar Kotar, kiu bezonis mallongan paŭzon, diris ŝercon, kiun li lernis antaŭ nelonge kaj ripetis nun ĉiufoje, kiam li estis vizitonta la saman lokon: „mi devas momente kunparoli kun la duko De Omalo237” tiel ke la tusa krizo de sinjoro Verduren rekomenciĝis.
— „Nu, estu prudenta, forprenu vian pipon, vi vidas ja, ke vi sufokiĝas pro detenata ridado, ĉu ne?” diris sinjorino Verduren, kiu venis proponante likvorojn.
— „Kiel agrabla estas via edzo! li estas granda spritulo” asertis Forŝevilo al sinjorino Kotar. „Dankon, sinjorino. Miaspeca maljuna soldato ĉiam diras ‚jes’ por glaso da brando.”
— „Sinjoro De Forŝevilo trovas, ke Odeta estas ĉarma” diris sinjoro Verduren al sia edzino.
— „Ŝi ĝuste deziras en iu okazo havi tagmanĝon kun vi. Ni aranĝos tion, sed Svan pri tio ne aŭdu. Estas klare, ke li iom malvarmigas la atmosferon. Krom tio vi kompreneble povos reveni por vespermanĝoj, ni esperas – tre ofte. Kun la veno de la varma sezono ni ofte manĝos sub libera ĉielo. Ĉu vi eventuale estos gasto de vespermanĝoj en la Bulonja Arbaro238? Bone, bone, estas tre afable... Ĉu vi ne profesie laboros hodiaŭ?” ŝi kriis al la juna pianisto, tiel ke antaŭ grava novulo, kia estis Forŝevilo, klare vidiĝu kaj ŝia sprito, kaj ŝia tirana povo super la fideluloj.
— „Sinjoro de Forŝevilo estis klaĉanta pri vi” ironie diris sinjorino Kotar al sia edzo, kiam li reeniris la salonon.
Kaj li, daŭrigante la pensfadenon pri la nobeleco de Forŝevilo, kiu lin obsedis ekde la komenciĝo de l' vespermanĝo, diris:
— „Mi nuntempe kuracas baroninon, nome baroninon Putbus. Iuj Putbus-nomuloj partoprenis la krucmilitojn, ĉu ne? Ili havas en Pomerio239 lagon dekfoje grandan kiel la placo Konkordo240. Mi kuracas ŝin pro seka artikinflamo; ŝi estas tre agrabala virino. Ŝi cetere konas sinjorinon Verduren, se mi ĝuste komprenis.”
Pro tio Forŝevilo, kiam li post tempero denove sole parolis kun sinjorino Kotar, kompletigis sian favoran juĝon pri ŝia edzo:
— „... Plie li estas interesa persono. Oni vidas, ke li konas multajn homojn. Memcerte kuracistoj nepre informiĝas pri tiom multaj aferoj.”
— „Mi ludos la frazon de la sonato por sinjoro Svan, ĉu ne?” anoncis la pianisto.
— „Ha, infere! ĝi ne estos la Sonata Serpento, ĉu?” demandis sinjoro De Forŝevilo por efekti.
Sed Kotar, kiu la vortludon neniam aŭdis antaŭe, ne komprenis kaj kredis, ke sinjoro De Forŝevilo lingve eraris. Li alhastis por korektado:
— „Ne, ne, krotalon oni ne nomas sonata serpento, sed sonanta serpento” li diris per fervora, urĝa, venka tono.
Forŝevilo klarigis al li la vortludon241. La doktoro ruĝiĝis.
— „Estas amuze, ĉu ne, doktoro?”
— „Ba, mi aŭdis ĝin antaŭ tiom longe” respondis Kotar.
Sed ili silentiĝis; desub la moviĝo de la violonaj tremsonoj, kiuj trans du oktavoj ĝin kovris per vibra vualo – kiel en montara lando malantaŭ la ŝajna, abisma senmoveco de akvofalo oni vidas kvindek metrojn pli malalte la malgrandegan silueton de promenanto – ĵus aperis la eta frazo, malproksima, gracia, ŝirmata de la longa pluvado de la senrompa, diafana, sonora kurteno. Kaj Svan en sia koro sin turnis al ĝi kiel al la estulo, al kiu li konfidencis sian amon, kiel al amiko de Odeta, kiu nepre diru al ŝi, ke ŝi ne logiĝu de tiu grafo De Forŝevilo.