— „Ho, vi alvenas malfrue” diris sinjorino Verduren al fidelulo, kiun ŝi estis invitinta nur por la horo de dentpikilo, „ni havis hodiaŭ impresan, vervegan Briŝo-n! Sed li jam foriris. Ĉu ne sinjoro Svan? Ŝajnas al mi, ke vi unuafoje renkontiĝis kun li” ŝi diris por emfazi ke li speciale al ŝi ŝuldas la interkoniĝon. „Ĉu ne vere, ke nia Briŝo estas admirinda?”
Svan ĝentile respondis per sinklino.
— „Ĉu ne? Ĉu vi ne trovis lin interesa?” sinjorino Verduren abrupte insistis.
— „Tre interesa, kara sinjorino, mi tre ĝuis la okazon. Li estas eble pli akra kaj memcerta, ol mi ŝatus. Mi volonte aŭdus en lia tono iometon da hezito kaj da mildeco, sed estas klare, ke li estas multescia kaj li ŝajnas ankaŭ tre bona homo.”
Ĉiuj foriris tre malfrue. La unuaj komentoj de Kotar al sia edzino estis:
— „Mi malofte vidis sinjorinon Verduren same verva, kiel hodiaŭ”.
— „Kia ĝuste estas ĉi tiu sinjorino Verduren, ĉu duonmonduma virino?” demandis Forŝevilo al la pentristo, al kiu li proponis kunveturadon.
Odeta bedaŭre vidis, ke li foriras; ŝi ne aŭdacis rehejmiĝi sen la akompano de Svan, sed en la veturilo ŝi estis mishumora, kaj kiam li demandis je la alveno, ĉu li eniru, ŝi diris: „memkompreneble” kaj malpacience tiris la ŝultrojn.
Post la foriro de la gastoj sinjorino Verduren diris al sia edzo:
— „Ĉu vi rimarkis, kiel Svan ridis per stulta rido, kiam ni parolis pri sinjorino Latremujo?”
Ŝi rimarkis, ke Svan kaj Forŝevilo antaŭ tiu nomo plurfoje ne enmetis la vorteton ‚De’. Ne dubante, ke tiel ili parolas evidentige pri tio, ke ilin ne impresas nobelaj titoloj, ŝi volis imiti tiun aplombon, sed ŝi ne bone komprenis, kiel la afero gramatike funkcias. Sekve – sub influo de sia misforma dirmaniero prefere ol de siaj respublikismaj sentoj – ŝi ankoraŭ diris la familio De Latremujo, aŭ pliĝuste per apokopo, kiun oni aŭdas en paroloj de varieteaj kanzonoj aŭ vidas en dialogoj de desegnitaj karikaturoj, kiuj la rolvorton koncizigas, la familio D' Latremujo, sed ŝi inverse kaj kompense diris sinjorino Latremujo. „...Aŭ la dukino laŭ la dirmaniero de Svan” ŝi ironie aldonis kun rideto, kiu pruvis, ke ŝi citas kaj ne mem respondecas pri tiel naiva kaj mokinda alnomo.
— „Senkaŝe – mia impreso estas, ke li montriĝis tre stulta.”
Kaj sinjoro Verduren respondis:
— „Li ne sinceras, li estas insidema viro, ĉiam fiŝkaptanta en akvo malklara. Li volas flati al ĉiu, plaĉi al ĉiu. Kia kontrasto kun Forŝevilo! Ĉi tiu estas viro, kiu rekte parolas, kiel li pensas. Kun li oni klare konsentas aŭ ne konsentas. Ne kiel la alia, kiu ĉiam estas nek tute nigra, nek tute blanka. Cetere ŝajnas, ke Odeta multe pli ŝatas tiun Forŝevilon kaj mi aprobas ŝin. Kaj finfine se Svan volas paradaĉi kiel mondumano, kiel kolektanto de dukinoj, la alia en tiu kampo havas nobelan titolon, li estas ja grafo De Forŝevilo” li konkludis kun delikata elparolo de la nomo, kvazaŭ li konus la historion de tiu grafeco kaj precize pesus ĝian apartan valoron.
— „Mi raportos senkaŝe” diris sinjorino Verduren „ke li permesis al si kelkajn insidajn, iom ridindajn parolojn kontraŭ Briŝo. Kompreneble, vidinte ke Briŝo estas ĉi tie tre ŝatata, li tiel trovis rimedon por nin trafi, por misparoli pri nia ĉi-vespera akcepto. Estas rekonebla en tio la kara kunulo, kiu tuj post eliro fie klaĉos kontraŭ ni.”
— „Mi ja avertis vin” respondis sinjoro Verduren „li estas malsukcesulo, malgranda vireto, kiu envias ĉion, kio iom altas”.
Envere preskaŭ ĉiuj aliaj fideluloj pli malicis ol Svan; sed ĉiu el ili singardis tiel, ke li spicis siajn klaĉojn per kutimaj ŝercoj, per pinĉaĵo da emocio kaj elkoreco; dum la eĉ plej eta sindeteno, kiun Svan al si permesis, sena je la formalaj senkulpigoj kieclass="underline" „mi per tio ne kritikas...”, kiujn li morale al si ne permesis, ŝajnis perfidaĵo. Ekzistas originalaj aŭtoroj, kies eĉ plej eta aŭdaco indignigas, ĉar ili ne unue konformiĝis al la gusto de ordinaraj legantoj, ne liveris al ili la banalaĵojn, al kiuj ili kutimiĝis; en simila maniero Svan skandalis sinjoron Verduren. Por Svan kaj por ili egale la noveco de lia parolmaniero kredigis, ke li preparas iajn insidojn.
Svan ankoraŭ ne suspektis, ke favorperdo flanke de gesinjoroj Verduren danĝere proksimas, kaj li plu bele vidis iliajn ridindojn tra la lenso de sia enamiĝo.
Kun Odeta li rendevuis – ne ĉiam, sed plejofte – vespere, sed ceteraparte de la tago, timante ke li fariĝus pro oftaj vizitoj teda al ŝi, li almenaŭ deziris iel roli en ŝiaj pensoj, kaj en ĉia momento li serĉis oportunon por tia rolado, sed en maniero kiu estu al ŝi agrabla. Se en montrofenestro de flor- aŭ de juvel-vendejo li trovis ke belas arbusto aŭ ornamo, tuj li pensis, ke li sendos ĝin al Odeta, kaj, imagante la saman plezuron, kiun li pro ili sentis, ankaŭ sentata de Odeta kaj kreskiganta la inklinon, kiun ŝi havis al li, li senprokraste portigis ilin al la strato Laperuz, tiel ke li ne pli longe atendu la momenton kiam ŝi ricevos objekton de lia flanko kaj li sekve sentos, kvazaŭ li estus apud ŝi. Li precipe deziris, ke ŝi ĝin ricevu antaŭ ol ŝi eliros, por ke la dankemo, kiun ŝi sentos, al li provizu pli koran akcepton, kiam ŝi renkontiĝos kun li en la domo Verduren, aŭ eĉ en pli favora cirkonstanco, se la vendanto sufiĉe diligente liveros, dankoleteron antaŭ la vespermanĝo, aŭ ŝian propran venon por dankovizito. Kiel pli frue, kiam li elprovis la karakteron de Odeta per ĉagrenadoj, li nun penis el ŝi elpremi per dankemo intimajn erojn de la sentoj, kiujn al li ŝi ankoraŭ ne konfesis.
Ŝi ofte estis en mona embaraso kaj sub la premo de tia aŭ tia ŝuldo petis, ke li helpu al ŝi. Li pri tio feliĉis, same kiel pri ĉiu cirkonstanco, kiu eventuale pruvis al Odeta la grandecon de lia amo aŭ simple tion, ke li havas grandan povon, grandan utilecon por ŝi. Certe se oni dirus al li komence: „ŝi ŝatas vin pro via socia rango” aŭ nun: „ŝi amas vin pro via bonhavo”, li probable ne kredus tion kaj cetere ne malkontentus, ke oni imagas, ke ŝin ligas al li – ke oni sentas, ke ilin interligas – tia granda forto, kiaj estas snobeco aŭ monbezono. Sed eĉ se li kredus, ke tio veras, li eble ne suferus pro la scio, ke la amo de Odeta por li dependas de kaŭzo pli daŭra ol la plaĉo aŭ la kvalitoj, kiujn ŝi trovas en li, nome de profitemo – de profitemo, kiu konstante fortenos la tagon, kiam ŝin eble tentos la penso, ke ŝi povas ĉesigi ilian amaferon. Nuntempe en ĉia okazo al ŝi havigante donacojn, al ŝi helpante, li fidis al avantaĝoj, kiuj ne dependis de lia propra esto, de lia inteligento, de la tro laciga postulo, ke li mem plaĉu al ŝi. Kaj por la volupto de enamiĝo, de vivo plene dediĉita al amo, pri kies ebla ekzisto iafoje li dubis, la prezo kiun li pagis – kiel diletanto pri nemateriaj sentoj – grandigis ties valoron – same kiel oni vidas, ke homoj, kiuj unue ne certas, ĉu la vido de la maro, la aŭdo de ĝia onda murmuro efektive ĝuindas, fine pri ĉi tio kaj pri la plena praveco de sia libera tiurilata gusto konvinkiĝas pro tio, ke ili luas kontraŭ cent frankoj la hotelĉambron, kiu tiun ĝuadon ebligas.
En iu tago kiam tiaspecaj pensoj en li vekis memoron pri la tempo, en kiu al li iuj homoj parolis pri Odeta kun aludoj al tio, ke ŝi estas virino dependa de donacemaj viroj, kaj li plezure kontrastigis ĉi tiun strangan bildon de hetajro – brilega mikso de fremdaj, diablaj elementoj, ĉirkaŭvolvita, kiel ia fantoma apero en pentraĵo de Gustavo Moroo242, de venenaj floroj kaj altprezaj juveloj – kun la efektiva persono de Odeta, survizaĝe de kiu li legis la samajn sentojn: kompaton al malriĉulo, ribelon kontraŭ maljustaĵo, dankemon pro bonfaro, kiujn li vidis en pli frua tempo de sia vivo survizaĝe de sia patrino, de siaj amikoj; de Odeta, kies paroloj tiel ofte havis kiel temon aferojn, kiujn li mem bonege konis: lian kolekton de pentraĵoj, lian ĉambron, lian maljunan serviston, la bankiston, ĉe kiu li tenis siajn monajn havaĵojn, okazis ke ĉi tiu lasta penso pri la bankisto lin atentigis pri tio, ke li devos viziti lin kaj preni monon. Ĉar se li en ĉi tiu monato malpli abunde helpos Odetan el ŝiaj spezaj malfaciloj, ol li faris en la antaŭa monato, en kiu li donis al ŝi kvinmil frankojn, kaj se li ne donacos al ŝi unu diamantan kolringon, kiun ŝi deziris, li ne nutros ŝian admiron al lia donacemo, ŝian dankemon, pro kiu li tiom feliĉis, li eĉ eble al ŝi kredigos, ke lia amo por ŝi, de kiu – ŝi konstatos – la signoj malmultiĝas, mem malgrandiĝis. Tiam li subite tuŝis la demandon, ĉu tio ĝuste estas dependigi virinon, kvazaŭ efektive tiu ideo pri dependigo ne rezultus el misteraj, perversaj elementoj, sed ja el ĉiutagaj, privataj aferoj de ordinara vivo, kiel ekzemple ĉi tiu hejma, normala, iom ŝirita kaj flikita milfranka bankbileto, kiun lia servisto post pago de la monataj elspezoj kaj de la luo, enmetis en la tirkeston de la malnova labortablo, de kie Svan ĝin reprenis kaj sendis kunfaske kun kvar aliaj al Odeta; kaj ĉu oni povas nomi Odetan, de kiam li konas ŝin – ĉar li neniel suspektis, ke ŝi eventuale de iu alia pli frue ricevis monon – per tiu nomo, kiun li ĝis tiam kredis senrilata al ŝi, nome dependa virino. Li ne povis esplori plue la demandon, ĉar krizo de mensa embaraso, kiaj estis ĉe li denaskaj, intermitaj kaj providencaj, ĝuste tiumomente en lia rezonpovo forblovis ĉian lumon, tiel subite kiel en posta epoko, kiam oni ĉie instalis elektran prilumon, oni povis malŝalti en tuta domo la kurenton. Lia penso dum minuto blinde palpis en mallumo, li deprenis siajn okulvitrojn, purigis ilin, per mano viŝpremis al si la okulojn, kaj lumon retrovis nur kiam li frontis tute alian ideon, nome ke li en la venonta monato al Odeta prefere sendu ses-aŭ-sepmil frankojn anstataŭ kvinmil pro la ĝoja surprizo, kiun tio al ŝi kaŭzos.