— „Ha, se mi nur povus ŝanĝi, prudentigi tion, kio enestas en ĉi tiu kapo!”
Ĉiam inklina al prefera kredo de tio, kion li esperis, kiam la diroj aŭ faroj de Odeta ebligis plurajn interpretojn, ĉi tiun diron li avide akceptis.
— „Tion vi povas, se ĝin vi deziras” li respondis.
Kaj li penis demonstri, ke lin kvietigi, gvidi, laborigi estus nobla tasko, al kiu aliaj virinoj sindonus plenkore – kvankam, se diri la veron, sub ilia prizorgo la noblan taskon li sentus kiel sintrudan kaj netolereblan uzurpon de sia libereco. „Se ŝi ne iel amus min” li pensis „ŝi ne dezirus ŝanĝi min. Por min ŝanĝi, ŝi bezonos pli oftajn renkontiĝojn kun mi.” Tiarezone li trovis en ŝia riproĉado ian ateston pri intereso, eble pri amo; kaj efektive am-atestojn ŝi nun tiom malabunde donadis, ke li vole-nevole konsideris tiaj la malpermesojn kiujn ŝi diris pri tia aŭ tia afero. Iun tagon ŝi deklaris, ke ŝi ne ŝatas lian koĉeron, ke li eble instigis lin kontraŭ ŝi, ke ĉiuokaze li laŭ ŝia juĝo ne elmontras al li sufiĉe da akurateco kaj ĝentileco. Ŝi sentis, ke li deziras aŭdi de ŝi: „ne plu venu al mi sub lia kondukado”, simile kiel de ŝi li petus kison. Ĉar ŝi estis en komplezema humoro, ŝi tiel parolis. Li estis kortuŝita. En la sama vespero konversaciante kun sinjoro De Ŝarlus, kun kiu estis tiel dolĉe ĉar li povis senkaŝe pri ŝi paroli (ĉiuj liaj longaj aŭ mallongaj diroj eĉ direktitaj al homoj, kiuj ŝin ne konis, cetere iel rilatis al ŝi) li diris:
— „Mi kredas tamen, ke ŝi amas min; ŝi estas kun mi tiel afabla; kion mi faras, al ŝi certe ne indiferentas.”
Kaj se li estis al ŝi ironta, kaj en la momento de enkaleŝiĝo kun amiko, kiun li kunprenos por parto de la vojo, la amiko diris:
— „La kondukanto sur la kondukbenko ne estas Loredan, ĉu?” – kun kia melankolia gojo Svan respondis:
— „Diable, ne! vidu, mi ne povas kondukigi Loredan-on kiam mi veturas al la strato Laperuz. Odeta malvolonte vidas, ke min servas Loredan, ŝi juĝas lin ne sufiĉe bona por mi; nu, tiel estas kun virinoj... Mi scias, ke ŝi tre malkontentus. Ha, jes, mi nur venu kun Remio! Kiaj riproĉoj al mi ŝutiĝus!”
La nova indiferenta, malatenta kaj incitiĝema sinteno, kiun Odeta tiam havis kontraŭ li, certe suferigis Svan-on, sed sian suferon li ne klare konsciis; ĉar ŝia malvarmiĝo okazis iom post iom, tagon post tago, nur per kontrastigo de ŝia tiama kun ŝia pli frua agmaniero li ĝuste mezurus la drastecon kaj la amplekson de la plenumiĝinta ŝanĝo. Ĉi tiu ŝanĝo estis la profunda, sekreta vundo, kiu lin tage kaj nokte dolorigis, kaj ĉiufoje kiam li sentis ke lia pensado al ĝi tro proksimiĝas, li vivece ĝin pelis al alia direkto, timante troan suferon. En abstrakta maniero li ja pensis: „en pli frua tempo Odeta min pli amis”, sed tiun pli fruan tempon li ne revidis. Simile kiel en lia kabineto staris komodo, kiun li penis ne rigardi, kiun li per elekto de malrekta vojo evitis en-aŭ-elirante, ĉar en tirkesto de ĝi li tenis la krizantemon, kiun ŝi donacis al li en la unua vespero kiam li akompanis ŝin sur la revena vojo, kaj la leterojn en kiuj ŝi diris: „se vi nur lasus ankaŭ vian koron, ĝin de vi mi ne lasus repreni” kaj: „en ajna horo de la tago aŭ de la nokto, se vi bezonas min, sciigu tion kaj disponu pri mia vivo”, simile en lia animo estis loko, al kiu li ne permesis, ke proksimiĝu lia penso, ĝin devojigante tra longa rezono, se tio necesis, por ke ĝi ne pasu preter ĝi: la loko, kiu konservis vivan memoron pri pli feliĉa tempo.
Sed lia antaŭvidema singardo iun vesperon fiaskis okaze de monduma societaĵo.
Tio okazis ĉe la markizino De Santeŭverto je la lasta tiujara vespero, en kiu ŝi aŭdigis artistojn, kiujn ŝi estis poste uzonta por bonfaraj koncertoj. Svan, kiu deziris iri sinsekve al ĉiuj antaŭaj tiuspecaj prezentoj, kaj ĉiufoje rezignis, ricevis, dum li estis vestiĝanta por ĉi tiu okazo, viziton de la barono De Ŝarlus, kaj ĉi tiu proponis kuniron al la koncerto de la markizino, se lia kompanio iel helpos por ke Svan tie ne tro enuu kaj malgaju. Sed Svan respondis:
— „Ne dubu, ke mi tre volonte irus kun vi. Sed la plej granda afablaĵo, kiun vi povas fari por mi, estas ke vi prefere vizitos Odetan. Vi mem scias, ke vi havas al ŝi tre bonan influon. Se mi ĝuste memoras, ŝi ne eliros hodiaŭ vespere, ĝis la horo kiam ŝi vizitos sian eksan tajlorinon, kaj ŝi probable akceptos kun plezuro vian kuneston por tio. Ĉiuokaze vi trovos ŝin hejme antaŭe. Provu amuzi ŝin kaj ankaŭ iom admonu ŝin al prudenta sinteno. Estus bone, se vi povus interkonsenti pri plano por morgaŭ, kiu al ŝi plaĉus, kaj kiun ni povus plenumi triope. Provu ankaŭ enŝovi en la konversacion kelkajn aludojn al la somero, ĉu ŝi ien deziras vojaĝi, ĉu al ŝi plaĉus krozadi kaj ni tion farus triope, aŭ kio ajn. Hodiaŭ vespere mi ne kalkulas kun tio, ke mi vidos ŝin; sed se ŝi tamen dezirus aŭ se vi trovus artifikon, avertigu min ĝis noktomezo ĉe sinjorino De Santeŭverto aŭ poste hejme. Dankon pro ĉio, kion vi faras por mi. Vi scias, ke mi alte taksas vian amikecon.”
La barono promesis, ke li faros la petitan viziton, post ol li akompanos lin ĝis la pordo de la domo Santeŭverto, al kiu Svan alvenis en humoro trankvila pro la scio, ke sinjoro De Ŝarlus estos en la domo de la strato Laperuz dum la vespero, sed melankolie indiferenta al ĉio, kio ne rilatis al Odeta, precipe al mondumaĵoj, pro kio ili prezentiĝis al li kun la ĉarmo de ĉio, kio – ne plu estante celo por la volo – aperas tia, kia ĝi estas. Tuj post la elkaleŝiĝo, en la unua vico de la fikcia resumo de hejma vivo, kiun mastrinoj etikete dismetas antaŭ la gastoj okaze de ceremonia akcepto, kaj kiun ili laŭeble konformigas al la aŭtenteco de kostumoj kaj dekoro, Svan plezure vidis la idojn de la balzakaj tigroj273, la grumojn, laŭoficajn akompanantojn de promenadoj, kiuj nun en ĉapelo kaj en botoj staris antaŭ la domo sur la grundo de l' avenuo kaj antaŭ la stalo, simile al ĝardenistoj pozantaj apud la unuaj vicoj de siaj bedoj. Lia delonga enkarakteriĝinta inklino serĉi similaĵojn inter vivaj homoj kaj muzeaj portretoj ankoraŭ funkciis, sed en pli konstanta kaj pli ĝenerala maniero: la tuta monduma vivo pro lia tiam nova nemiksiĝemo al li prezentiĝis kiel serio de pentraĵoj. En la koridoro, en kiun antaŭe, kiam li estis aktiva mondumano, li eniris kovrite de sia surtuto, kaj de kiu li eliris vestite de frako, sed ne memoronte, kio tie okazis, tial ke li dum la momento de sia enesto mense estis aŭ ankoraŭ en la festo, kiun li ĵus forlasis, aŭ jam en la festo, en kiun oni tuj lin enkondukos, li unuafoje rimarkis, kiel, vekite de la neatendita alveno de tiel malfrua gasto, la disa, grandioza, senfara bando de grandaj ĉambristoj, kiuj ĵus estis dormantaj tie kaj tie sur benkoj kaj kofroj, levis siajn akrajn, noblajn profilojn leporhundajn, stariĝis, kaj, kuniĝinte, lin ronde ĉirkaŭis.
Iu el ili, kun aparte kruela vizaĝo iom simila al tiu de ekzekutisto en renesanca pentraĵo bildiganta turmentojn, al li proksimiĝis kun senkompata mieno kaj prenis liajn supervestojn. Sed la ŝtalan akrecon de lia rigardo kompensis la mildeco de liaj ŝtofaj gantoj, tiel ke, al Svan proksimiĝante, li kvazaŭ esprimis malestimon al lia persono kaj respekton al lia ĉapelo. Li prenis ĝin kun precizeco, kiun la akurateco de liaj gestoj igis pedanta, kaj kun delikato, kiu sentigis preskaŭ kortuŝa la meĥanismon de lia forto. Poste li transdonis ĝin al helpanto, sindetena novulo, kiu sian timon vidigis per furiozaj rigardoj al ĉiuj direktoj, baraktante kiel kaptita besto dum la unuaj horoj de mallibero.
Kelkajn paŝojn flanke de ĉi tiu sceno granda livrea fortikulo revis senmove, kvazaŭ skulptite, neutile, kiel la nur ornama batalisto, kiun oni vidas en la plej tumultaj pentraĵoj de Andreo Mantenjo274 meditanta, apogata al sia ŝildo, dum ke apudaj homoj sturmas, atakas kaj buĉiĝas; aparte de la grupo de siaj kolegoj, kiuj ĉirkaŭdiligentis Svan-on, li ŝajnis rezolute nekoncernata de la okazo, kiun li nebule spektis per bluverdaj, kruelaj okuloj, kvazaŭ ĝi estus la ‚Betleĥema Buĉado de Infanoj’ aŭ la ‚Martiriĝo de Sankta Jakobo’. Li ŝajnis ĝuste praido de ne plu ekzista gento – kiu eble aperas entute nur en la altarpentraĵo de la preĝejo Sankta-Zenono kaj en la freskoj de la preĝejo de l' Ermitoj, kie Svan ĝin observis kaj kie ĝi ankoraŭ revas – kiun estigis la fekundiĝo de antikva greka statuo fare de ia modelo de la padova majstro aŭ de ia sakso de Albreĥto Durer275. Kaj la tufoj de liaj rufaj, nature ondetaj sed per brilantino platigitaj haroj pendis en larĝaj strioj, kiel ankaŭ en la greka skulptarto, kiun senlace studis la mantova pentristo, kaj kiu, kvankam el la tuta kreitaro ĝi bildigas nur homojn, tamen lerte kombinas el ĉi ties simplaj formoj tiel diversajn riĉaĵojn, kvazaŭ kopiitajn el la tuta viva naturo, ke hararo per la glataj ruloj kaj akraj bekoj de siaj bukloj aŭ per la surmetiĝo de la triobla kaj flora diademo de siaj plektoj ŝajnas samtempe fasko de algoj, nesto de kolomboj, strio de hiacintoj, volviĝo de serpento.