Vivinte en provinca familio, kiu havis malgrandan amikaron, ne vizitante balojn, ŝi sole ebriiĝis en sia kampara domo per malrapidigoj, per hastigoj de la dancado de laŭvole imagitaj paroj, ilin kiel florojn dispetaligante, la balon por momento forlasante, elirante kaj aŭdante kiel ventas tra la pinoj, borde de lago, kaj subite tie ekvidante, ke proksimiĝas maldika juna viro, diversa de ĉio jam revita pri ĉi-mondaj amantoj, kun iel melodia, fremda, malĝusta voĉo kaj blankaj gantoj. Sed la beleco de ĉi tiu muziko lastatempe ŝajnis eksmoda, velkinta. De kelkaj jaroj amatoroj ĝin ne plu aprezis, ĝi perdis honoron kaj plaĉopovon, kaj eĉ homoj kun koruptita gusto en ĝi trovis nekonfesindan kaj malgrandan plezuron. Sinjorino De Kambremer rapide okulis malantaŭen. Ŝi sciis, ke ŝia juna bofilino – tre respekta al sia bofamilio pri ĉio krom pri temoj tuŝantaj al artoj kaj sciencoj, pri kiuj, sciante eĉ la teorion de harmonio aŭ la malnovan grekan lingvon, ŝi havis propran, altan klerecon – malŝatis Ŝopen-on kaj malplezure aŭdis lian muzikon. Sed ekster la kontrolo de tiu vagner-ŝatanto, kiu nun staris iom pli fore en rondo de samaĝuloj, sinjorino De Kambremer allasis sin al delicaj impresoj. La princino De La Lomoj same sentis. Kvankam ŝi ne estis spontanee muzikema, ŝi ricevis dekkvin jarojn antaŭe lecionojn de pianomajstro de la kvartalo Sankta-Ĵermano, tre talenta ino, kiu en sia lasta vivotempo trafis en mizeron kaj rekomencis, kiam ŝi aĝis sepdek jarojn, instrui al filinoj kaj nepinoj de siaj pli fruaj lernintoj. Ŝi nun estis mortinta. Sed ŝia metodo, ŝia bela sono iafoje renaskiĝis sub la fingroj de ŝiaj lernintoj, eĉ de tiuj, kiuj havis tute ordinaran vivon, ne plu aktive muzikis kaj preskaŭ neniam malfermis la klapon de piano. Sinjorino De La Lomoj sekve povis kap-aprobi kun plena konscio, kun ĝusta aprezo de la maniero, kiel la pianisto sonigis la preludon, kiun ŝi sciis parkere. La fino de la komencita frazo sur ŝiaj lipoj per si mem kantiĝis. Kaj ŝi murmuris „estas ĉiam same ĉarme” kun emfazita ĉo-sono komence de la lasta vorto en signo de delikateco kaj ŝi pro tio sentis, ke ŝiaj lipoj sentimentale kunfaldiĝas, kiel bela floro, ke ŝi pretervole al tio agordis sian rigardon, ĝin samtempe kolorigante per ia revemo kaj nebuleco. Sinjorino De Gajardon dume pripensis kun bedaŭro, ke ŝi malofte renkontiĝas kun la princino De La Lomoj, ĉar ŝi deziris al ŝi doni lecionon pri ĝentileco, ne reciprokante ŝian saluton. Ŝi ne sciis, ke ĉeestas ŝia kuzino. Moviĝo de la kapo de sinjorino De Franketo ŝin videbligis. Ŝi tuj impetis, perturbante ĉirkaŭajn homojn; sed dezirante konservi altnazan kaj malvarman sintenon, kiu al ĉiuj evidentigu, ke ŝi ne deziras interrilati kun homo, ĉe kiu oni povas surprize renkontiĝi kun princino Matilda Bonaparte, kaj al kiu ŝi ne ĝentilumos ĉar ŝi ne estas ŝia samtempulo, ŝi tamen volis kompensi sian spitan kaj sindetenan mienon per ia diro praviganta ŝian alparolon kaj deviganta la princinon al konversaciado; tial sinjorino De Gajardon, paŝinte ĝis antaŭ sia kuzino, kun rigida vizaĝo, kun mano etendita kiel trudita karto en kartludo, per maltrankvila voĉo diris:
— „Kiel fartas via edzo?” kvazaŭ la princo estus tre malsana.
La princino, eksplodante per rido, kiu estis al ŝi propra kaj volis signifi al ĉirkaŭuloj, ke ŝi mokas iun, kaj ankaŭ celis emfazi ŝian belecon, ordigante ŝiajn trajtojn ĉirkaŭ ŝia gaja buŝo kaj brila rigardo, respondis:
— „Perfekte bone, kompreneble!”
Kaj ŝi plu ridis. Sinjorino De Gajardon, sin rektigante, malvarmigante sian vizaĝesprimon, tamen ankoraŭ zorgante pri la sanstato de la princo, diris al sia kuzino:
— „Oriana” (sinjorino De La Lomoj tuj turniĝis kun mira kaj rida mieno al foresta tria homo, kiun ŝi ŝajne volis atestigi pri tio, ke ŝi neniam permesis al sinjorino De Gajardon ŝin alparoli per la voknomo) „mi tre deziras, ke vi venu mallongan tempon al mi morgaŭ vespere, por ke vi aŭskultu kvinteton kun klarneto de Mozarto284. Mi volonte aŭdos vian aprezon.”
Ŝi parolis, kvazaŭ ŝi ne invitus, sed petus helpon, bezonus la takson de la princino pri tiu mozarta kvinteto, kvazaŭ ĝi estus ia manĝaĵo kreita de nove dungita kuiristo, kaj al ŝi estus grave ricevi pri ties talento la opinion de amatoro de delikataĵoj.
— „Tiun kvinteton mi ja konas, mi povas diri jam nun... ĝin mi tre ŝatas!”
— „Vidu, mia edzo malbone fartas... la hepato... Certe li tre ĝojus, se li vidus vin” rediris sinjorino De Gajardon, nun ŝanĝante la premon al la princino per karitata devigo por ke ŝi venu al ŝia mondumaĵo.
La princino al homoj malvolonte diris, ke ŝi ne volas ilin viziti. Preskaŭ ĉiutage ŝi skribis leteron senkulpigan pri tio, ke ŝi ne povas – pro surpriza vizito de la bopatrino, pro invito de la bofrato, pro opera spektaĵo, pro kampara ekskurso – ĉeesti vesperon, al kiu ŝi fakte neniam intencis iri. Ŝi per tio ĝojigis multajn homojn al ili kredigante, ke ŝi estas rilatulo ilia, ke ŝi volonte vizitus ilin, ke tion malebligas nur princaj devigoj kaj cirkonstancoj, kiuj – flate al ili – konkuras kun ilia invito. Al tiu ŝia sinteno kontribuis ankaŭ ŝia partopreno en la sprita koterio Germanto, en kiu parte plu vivis la vigla spirito, libera je ŝablonaj diroj kaj banalaj sent-esprimoj, kiu venas de Prospero Merime285 kaj lastatempe esprimiĝas en la teatraĵoj de Mejak kaj Halevi286 – ĝin ŝi akomodis al sociaj rilatoj, ĝin ŝi vastigis ĝis en sia plenumo de etiketo, kiu penis esti pozitiva, preciza, laŭeble proksima al la senornama vero. Al dommastrino ŝi ne grandfraze klarigis, kiel forte ŝi deziras viziti ŝian feston; ŝi juĝis pli konvene mencii la kelkajn kondiĉojn, je kiuj dependis tio, ke ŝi povos aŭ ne povos iri.
— „Aŭskultu, mi diros sincere” ŝi diris al sinjorino De Gajardon, „mi morgaŭ vespere vizitos amikinon, kiu delonge petis, ke mi rezervu tiun tagon. Se ŝi proponos iron al teatro, mi ne povos, eĉ kun plej granda bonvolo, viziti vin; sed se ni restos ĉe ŝi, mi scias ke ni estos solaj, mi povos ŝin forlasi pli frue.”
— „Ĉu vi vidis vian amikon, sinjoron Svan?”
— „Tute ne – karega Ŝarlo, mi ne sciis, ke li ĉeestas, mi provos signi por ke li ekvidu min.”
— „Estas kurioze, ke li vizitas feston de matrono De Santeŭverto” diris sinjorino De Gajardon „He! mi scias, ke li estas inteligenta” per kio ŝi celis, ke li estas intrigema, „sed ne tio gravas – nu, judo ĉe la fratino kaj bofratino de du ĉefepiskopoj!”
— „Mi konfesas kun honto, ke tio min ne ŝokas” diris la princino De La Lomoj.
— „Mi scias, ke li konvertiĝis, kaj jam liaj gepatroj kaj geavoj antaŭe. Sed onidire konvertiĝintaj judoj pli atentas sian eksan religion ol aliaj, ili ŝajnigas, ĉu vere?”
— „Pri tio mi malkleras.”
La pianisto, kiu laŭprograme estis ludonta du verkojn de Ŝopen, post la preludo tuj daŭrigis per polonezo. Sed de kiam sinjorino De Gajardon sciigis sian kuzinon pri la ĉeesto de Svan, Ŝopen mem, reviviĝante, povus alveni, eksidi kaj aŭdigi sian plenan verkaron, sinjorino De La Lomoj tion ne atentus. Ŝi estis el tiu duono de la homaro, ĉe kiu scivolon, kiun havas la alia duono pri nekonataj homoj, anstataŭas intereso pri konataj homoj. Ŝi kun multaj virinoj de la kvartalo Sankta-Ĵermano komune havis tiun trajton, ke la ĉeesto, en la loko kie ŝi hazarde estis, de ano de ŝia koterio, por kiu ŝi cetere ne havis apartan dirindaĵon, plene kaptis ŝian atenton kaj ĝin deturnis de ĉio alia. De tiu momento, esperante ke Svan ŝin rimarkos, la princino, simile al malsovaĝa blanka museto al kiu oni alterne proksimigas kaj forigas sukerpecon, konstante turnadis la kapon kun mil amikemaj vizaĝesprimoj senrilataj al la atmosfero de la ŝopena polonezo al la direkto de Svan, kaj se ĉi tiu moviĝis, ŝi paralele turnis sian kvazaŭ magnete altiratan rideton.