Частка першая
I
У чалавечым жыцці ёсць прамежкі, якія сеюць у душы ілюзію шчасця: быццам з дасягненнем той ці іншай мэты канчаюцца ўсе беды-нястачы — і перад табою прамая дарога ў рай.
Так здавалася і нам з жонкаю, калі мы, нарэшце, надыбалі сабе кватэру. Амаль у цэнтры горада, але ў глыбіні квартала, далей ад шумных вуліц і вірлівых тратуараў, якія, здаецца, мала каго лагодзяць.
Удача завітала да нас не адразу, не праз выпадковасць, якой многія людзі, і нават такія, як вядомы лялечнік Сяргей Абразцоў, надаюць ледзь не боскую ўсемагутнасць. Выпадковасць, канечне, свае папраўкі ўносіць, але тут варта гаварыць пра шчаслівае супадзенне абставін, а не пра заканамернасці і логіку жыцця.
Дык вось на кватэры я спакойна жыў да жаніцьбы. А толькі ажаніўся, мая паважаная гаспадыня Паліна Рыгораўна, выкладчыца тэхналагічнага інстытута, былы муж якой, вядомы вучоны-геадэзіст, жыў цяпер з другою жанчынай ажно ў Іркуцку, а сын ад яго служыў у арміі, культурна і ветліва, але бескампрамісным голасам прапанавала пашукаць новую кватэру.
Нашы пошукі аблегчыў тэлефон. Яго не так даўно займела гаспадыня, дастукаўшыся аж да самога міністра сувязі. Назвала сотню прычын (і адна з іх — хвароба сэрца), і міністр не змог адмовіць абаяльнай, што не замінала ёй быць адначасна і настойлівай, наведніцы. Мы далі ў рэкламную газету аб’яву — некалькі звычайных слоў, за якімі чыталіся кожнаму і адчай, і трывога.
З суботы — з дня, калі выйшла газета,— мы з жонкаю напераменку дзяжурылі каля тэлефона і запісвалі адрасы. Пасля разам ездзілі на агледзіны — хто ды што, у якіх умовах. Цяпер ужо з радасцю думаецца, як жа добра, што не спынілі свой выбар на першых трох кватэрах: у маладых вучоных, якія вырашылі сабраць грошай для паездкі на поўдзень і ў якіх, канечне ж, адчуваў бы сябе лішнім чалавекам; у адзінокага, яшчэ не вельмі старога яўрэя, з кватэры якога патыхнула нейкай нежывою занядбанасцю; у прыгажуні жанчыны, што ўжо развялася з мужам і чакала, калі ён выселіцца, і спакою ў якой гады два не магло быць.
Гэтая гаспадыня, што нам прыглянулася, была таксама і маладая, і прыгожая, можа, нават трохі страгаватай для сваіх трыццаці прыгажосцю. Яна сустрэла нас у барвовым фланелевым халаце, які, вольна атуліўшы стан, рабіў яе дамашняй і простай. Яна глядзела на нас не так, як зазвычай глядзяць незнаёмыя людзі, у якіх яшчэ няма адно да аднаго даверу і вочы поўняцца насцярожанасцю. Яна глядзела блакітнымі вачыма адкрыта, мякка, акурат мы ўжо даўно зналіся і вось наведаліся ў госці. Мне спадабалася такая шчырасць маладой гаспадыні, яна абяцала наперадзе цікавае — хоць і невядома, чым цікавае,— жыццё. На жончыным твары, як і ў кватэры той разведзенай жанчыны, захаплення, здаецца, не было. Жонка чамусьці зніякавела, калі гаспадыня пачала падрабязна распытваць, хто мы такія,— і кінула на мяне позірк, пасля якога ў душы ў яе як бы нешта зламалася. Яна раптам стала гаваркой і вольнай у рухах, якой была заўсёды. Мабыць, яе ўразіла мая рашучасць, што нарэшце заявіла пра сябе ў вачах.
Гаспадыню звалі Люба — імя гэтае мне так падабаецца, калі называюць ім жанчын узросту пушкінскай Людмілы; яна расказала, што жыве адна ў двухпакаёвай кватэры; сын — хворы, у спецінтэрнаце і прыязджае толькі на выхадныя. Калі не зважаць на маленькую тайну, якую не раскрыла адразу гаспадыня і якая не магла не турбаваць — чым жа хворы сын? — то недамовак між намі не засталося.
Дасюль мы стаялі ў пярэдняй, даволі прасторнай, засланай старэнькім дыванчыкам і застаўленай шафкамі з кухоннага гарнітура, а пасля прайшлі ў пакой. У ім стаяла шырокая канапа, падазрона пахіленая на бок, пры сцяне туліўся невялікі квадратны столік, накрыты зжаўцелай газетаю.
— Тут жылі ў мяне кватаранты, але нядаўна выбраліся, пабудавалі кааператыў,— сказала Люба, каб мы не дзівіліся з няўтульнасці пакоя.— Мэблю, якую хочаце, можаце набываць. Я — не супраць.
Я пакратаў канапу. Яна рыпела, быццам была сабрана з адных іржавых спружын, і «кульгала» — пад нізам вісела металічная ножка і хісталася, не кранаючыся падлогі, як перабітая лапа ў сабакі. Яе можна падладзіць, падумаў я, і канапка яшчэ паслужыць. Апошняя ўмова, якую паставіла нам гаспадыня,— аддаць за паўгода наперад квартплату, бо патрэбны грошы на каляровы тэлевізар.
Калі мы, развітаўшыся, пайшлі, каб неўзабаве перавезці свае рэчы, я адчуў, што паміж мной і жонкаю зноў залегла незразумелая напятасць. Мы ішлі моўчкі, кожны заняты сваім. А можа, такая наша стрыманасць была натуральная, бо чалавек заўсёды спачатку перажывае ўражанні ў сабе, а потым ужо дзеліцца з людзьмі. Я сіліўся ўспомніць, на каго падобная тварам наша новая гаспадыня. Дужа знаёмыя рысы прасвечваліся ў ім. Выпуклы ясны лоб, апраўлены з бакоў гладка расчэсанымі на прабор русымі валасамі, прамы тонкі нос з шыракаватай і як бы трохі выпуклай пераносіцаю, акуратныя дужкі броваў і маленькі з патоўшчанай ніжняй губою рот. Што за класічны твар? Мой позірк бяздумна слізгаў па лісці, чыстым і жоўтым, што ссыпалася з клёнаў на тратуар за сённяшнюю ноч — ноч першых замаразкаў. З раніцы іней тоненька ляжаў на асфальце і ў паветры вісела такая ж тонкая, блакітнаватая смуга, і ад усяго гэтага веяла шчымлівай урачыстасцю і спакоем, якім хацелася паіць і лагодзіць душу вечна. Але розум падказваў, што так не будзе, што заўтра возьмецца паўночны вецер і прынясе з сабою холад, аголяцца дрэвы, ляжа на зямлю снег — і хочаш ці не хочаш, а сустракай зіму.