Прырэчны лес, гаі патаналі ў птушыных трэлях. Усё ажыло, усё жыло, усё хацела жыць, акрамя хіба Акуліны, вочы якой не хацелі бачыць гэтай радасці, а вушы — чуць канцэртны спеў.
Вось і сёння надвячоркам, калі ўпарадкавала гаспадарку, падаіла карову і моўчкі перадала пеністае вядро нявестцы, выправілася яна, як рабіла ўжо цалюткі год, на могілкі. Пайшла «пагаманіць з сынам». Так казала яна сваім аднагодкам — гарбаносай суседцы Марфе і аддышыста-грузкай Пелагейцы. Пайшла пагаманіць з сынам, з грудком пяску, які ўжо даўно ўлежаўся, крыху апаў каля пафарбаванага ў сіні колер крыжа.
«Нямашака той радасці, якая раней трымцела і выспявала ў грудзях. Змарнела, растапілася яна, як гладкі лядзяш на гарачым прыпеку, пасля смерці Сяргея. Крывінкі маёй роднай. Не нацешылася я, не наглядзелася на сыночка. Усё некалі было, работа шлуння выядала. Хай бы яна спрахла. Але ж думалася, што наперадзе яшчэ плойма гадочкаў, за якія паспею, знясілеўшыся, адпачыць, і сына душою спазнаць. Ну і што, калі ён дужа скрытны, маўклівы. Характар у Сяргейкі ад бацькі Гардзея. Той таксама па пустым зубы не сушыў, не любіў мянціць языком, што памялом. Не мужчынскі гэта занятак, а раздолле для бабскіх разявалак. Навошта адбіраць у іх спрадвечную ляскатню?! Сяргейка мой быў не такі, як Мішка Шаўцоў, які бесперастанку б’е языком аб зубы. Быў мой Сяргейка. Божа найвышні, ніяк не магу звыкнуцца з думкамі, што ён быў. Быў. А цяпер няма, нямашака і не будзе. Застаўся жоўты курганочак з кветкамі-пярэхрастачкамі ды крыжам. Навошта, Госпадзі, ты пакараў мяне так, за якія грахі, за якую няправеднасць змусіў пахаваць сына? Няправільна ўсё гэта. Ой, як няправільна. Ён, Сяргейка, абавязаны быў закрыць мне вочы і сыпануць на труну прыгаршчы жаўцяку, пажадаць, каб зямля пухам была. Але ж не, я белага свету не бачу з-за гора горкага, з-за бяды лютай. Завязалася тугім вузлом жытка мая, ды так, што ніхто ўжо не здолее паслабіць яе, не кажу пра тое, каб развязаць. Адна я засталася, як высахлая быліна пры дарозе, хто хоча, той і стопча, зломіць. Калі працуеш, душа хоць трошачкі супакойваецца, а седзячы — звар’яцець можна, з глузду з’ехаць».
Акуліна нетаропка ішла па лясной сцяжыне — напрамкі да могілак. Не злічыць, колькі разоў змералі ногі гэтую засыпаную ігліцай сасонак дарожку. Кожнае дрэва памятала старую, якая надвячоркам крочыла ў чорнай хустцы да сына. Яны, здавалася, сцішваліся, затойваліся пры яе набліжэнні, і вецер заміраў у вершалінах. Прырода адчувала, яна спачувала бядзе старой, не хацела парушаць сваёй недарэчнай, жвава-жывой радасцю пякучы сардэчны сум Акуліны.
Залаціста-кволыя сасонкі, шэра-карычневыя елкі з цёмна-зялёнымі лапкамі, кусты крушынніку, гібкае лазоўе, калі прыслухацца, шапталі: «Не цярпі, бабулечка, не гняці ў сваім сэрцы пакутлівы боль, прыхіліся да нас, абдымі, і палягчэе табе, падзяліся сваім горкім горам з намі і не так скрушна пачуваць сябе будзеш. Не слухай ты прагорклую палахлівіцу асіну, што нашэптвае: «Кожнаму заслужанае». Не заслужыла ты такой долі. Сухавеем прынесена твая бяда з багністых балот, ад сточаных караедамі сухастоін. Прытуліся да нас, жывых, і адчуеш ты сілу ў душы сваёй».
Дрэвы ціхутка шапталі, гаманілі са старой, але яна іх не чула ці мо не хацела чуць. Бо ў чалавеку павінна гарэць іскарка жыцця, а калі яна згасла, то і засцілаюцца смугой вочы, замірае ў грудзях сэрца, якое скрывавілася, высахла, што порхаўка.
Дайшоўшы да рэчкі Галубы, Акуліна спынілася перад кладкай-алешынай, перакінутай на недалёкі бераг. Хтосьці сцясаў сякерай верхнюю бакавіну, каб лацвей было пераходзіць хуткаплынную, вірыстую ваду. Старая зірнула па баках і толькі цяпер заўважыла бясконца-іскрысты дыван кураслепу, а вышэй, на бугарках акопаў, якія засталіся, не зруйнаваліся яшчэ пасля вайны, праблісквала сямейка сон-травы. Акуліна схілілася, нашчыпала невялікі букецік кветак.
«Не бачыш, сынок, такой прыгажосці. Усё наўкола ажывае, цягнецца да неба, раскашуе, а ты ў мяне на векі вечныя са счэпленымі рукамі на грудзях у зямельцы-матухне ляжыш. Любы мой, каб толькі ты падняўся, пагаманіў са мною, нічагусенькі больш я не хацела б. Памяняцца б нам месцейкамі, сынок. Твае ж незлічоныя гадкі яшчэ наперадзе, а мае ўжо за плячамі. Хопіць з мяне, нажылася я пад завязку. Суседка Марфа ўсё крычыць, угаворвае, каб такімі думкамі не гнявіла Бога. А я ж сцярпець не магу несправядлівасці, няправільнасці жыццёвай. Дзеці павінны хаваць сваіх бацькоў, а не наадварот.