Сніўся ты мне, Сяргейка, у мінулую пятніцу, Быццам прыехала я на падводзе на прысожны луг. Ты сена там касіў, а я ўжо раскідаць прыкаціла. Распрагла каня, торбу з харчам у цянёк пад куст паставіла, азіраюся, шукаю цябе, але нідзе не бачу. Доўга хадзіла і гукала, пакуль не дашкандыбала да Святога возера. Зірнула з берага і бачу, што ты пасяродку стаіш у вадзе, якая да падбародка ўжо даходзіць. Клічу цябе, сынок, а ты не чуеш. Здаецца, што глядзіш на мяне, а не бачыш. Тут я ў халодным пату і прахапілася, да рання вочы не звяла.
Калі Марфа пачула пра гэты сон, то паўдня выгаворвала. Маўляў, затапіла я цябе, сынок, на тым свеце слязамі сваімі. А як жа не плакаць, калі яны гарохам з вачэй сыплюцца, управы на іх няма?!»
Акуліна перайшла па хісткай кладцы рэчку, абагнула карнявішча вываратня, паўз каржакаваты дуб выбралася на сушэйшае месца. Сёння яна чамусьці не спяшалася, хоць сонца ўжо ўвачавідкі спаўзала на начны спачын. Старую нічога і нішто не палохала. Яна з даўніх пор, яшчэ ад прадзеда, памятала чутыя словы, што трэба баяцца жывых, а не мёртвых. Жывым — жывое, а нябожчыкам — вечны спачын.
«Стамілася я нешта сёння. Здаецца, што дужа нічога і не рабіла, боўталася так сабе. Грады ўскапала, двор вымела, перабрала трохі бульбы на семяно. Вось і ўвесь мой занятак. Праўда, Андрэйка, сынок твой, Сяргей, памог мне з бульбай — накідваў у кошык, а я ўжо выносіла. Добрае ў цябе дзіцятка расце».
Сяргей Перагудаў працаваў у калгасе шафёрам. Як пасля войска вярнуўся дамоў, так і сеў за руль машыны. Рабіў добра і капейчыну неблагую ў хату прыносіў. Жыў мірна з жонкай. Усё цягнуў у двор, у сваю гаспадарку. I ў чарку дужа не ўлягаў. Тады-сяды мог сербануць стограмоўку, а каб напіцца, як большасць маладых вяскоўцаў,— то не. Акуліна цешылася, гледзячы на сямейку сына, на паслухмяную, увішную нявестку, унука, які парасткам цягнуўся ўгору. Здавалася, жыві ды радуйся, Богу ўдзячнай будзь за склад і лад у сям’і. Але ж не. Наляцела бяда, адкуль і не чакалі. Зламалася рулявое кіраванне ў сынавай машыне, і шугануў ён у глыбокі кювет каля Яшнай Буды. I ўсё. Не стала ў Акуліны сына, а ў Марусі з Андрэйкам — мужа і бацькі. Знябожыўся той, хто быў для іх маналітным падмуркам, нясхісным абаронцам ды зоркай нязгаснаю. Закацілася ясна зоранька за небасхіл, агарнулі дворышча Перагудаў хмары, ды такія волкія і густыя, што аніякай ветраной бурай не разагнаць. Маруся пакрыху змірылася з лёсам удавы, а Андрэйка сяк-так прыламаўся да новага, сірочага жыцця, і толькі Акуліна не давала веры таму, што сын у яе нябожчык, што пасяліўся ён на могілках сярод утравелых і здзірванелых бугаркоў родавых прашчураў, прадзедаў і дзядоў сваіх. Не верыла, і ўсё тут!
Да могілак заставалася яшчэ сотні з дзве крокаў. Нечакана старая ўспомніла нядаўнюю гамонку з Аўдоляй — сваёй сяброўкай у дзявоцтве, з якой на вячоркі бегала, на хлопцаў варажыла.
Дык вось, Аўдоля і пераказала ёй нядаўняе здарэнне, што адбылося з вясковымі падшыванцамі. Бажылася ў праўдзівасці. Пайшлі дзеці пасля сыходу снегу за чорнагаловам у Багуннікава балотца, а пасля ўжо з пукамі сакавітай травы, карэньчыкі якой такія салодкія, што наедку няма, вырашылі зайсці на клады. Праз варотцы ўсунуліся на могілкі, прайшлі каля гранітнай надтруннай пліты князя Крапоткіна, купкай датупалі да аградкі Ахрэмчыхі, бабулі Танькі Бераставай. Пастаялі дзеці, пашапталіся, збіраліся павярнуць ужо, каб сысці, і тут немаведама адкуль нахапіўся раз’юшаны вецер, застагналі вершаліны сасонак і бяроз. Віхор пругка слаўся па зямлі між бугаркоў магілак і выпетраных крыжоў. Вось тут Танька Берастава і ўбачыла, як раптам з’явіліся каля магілак маленькія белыя людзі — напаўпразрыстыя, хісткія, але нейкія дужа незадаволеныя, узрушаныя. I пацягнуліся яны да купкі дзяцей, акружаючы іх.
— Ратуймася! — крыкнуў Валодзька Ведрын і першы кінуўся, не разбіраючы дарогі, да варотцаў.
Усе таксама нібі прачнуліся, рынуліся за хлопцам. А за імі нячутна пацягнуліся і прывідныя здані. Як дзеці дабеглі да брамкі, аднаму Богу вядома. Здані ж, калі дасягнулі агароджы могілак, спыніліся як укапаныя, а дзеці ашалела пабеглі да самай вёскі.
Акуліна гэтаму не верыла, толькі скупа ўсміхалася.
А вось і вечнае сынава лежбішча. Старая тры разы перакрыжавала свае ўпалыя грудзі, пацалавала крыж, прысела на недалёкай лаўцы. Пачала няспешную гамонку з сынам. Яна гаварыла завучана, пераказвала, што новага бачыла, што зрабіла за дзень. Акуліна нават у першы раз не звярнула ўвагі на тое, як каля магілкі сына хлёстка, нібы пярун, нешта ляснула. Яна толькі міжвольна павярнула галаву.
— Дзіцятка тваё, Андрэйка, усё не лепшае,— распавядала яна,— як забалела ў яго нага мінулай восенню, так і даймае хлопца. Гэта ж трэба такому здарыцца. Ішлі мы з ім на агарод за Кудзеліным выганам, калгаснае жыта ўжо было зжата. Ішлі, гаманілі пра тое-сёе. Дзень быў пахмурны, нягожы, пачынала імжэць. I навошта я пацягнулася на гарод — не ведаю. Няхай бы тую бульбу ўсю да каліва фітафтора з’ела, але ж павалаклася і Андрэйку ўзяла. Унук круціў галавою туды-сюды. Ведама — малы. Нечакана ён выгукнуў: «Баб, глянь, вунь зайчык на іржышчы!» — і кінуўся бегма за ім. Нейкую сотню крокаў зрабіў і спатыкнуўся на раўнюсенькім месцы. Як паваліўся Андрэйка, так больш і не ўстаў. Нага забалела, ды так, што я ледзьве дацягнула яго да хаты. Да лекараў вазілі, шапталі, але ж ніякай рады нямашака. Пакутуе хлопец, калдыбае дома, а яму ж да сваіх равеснікаў карціць пайсці, пагойсаць, як і ўсім. Трлькі ж не можа ён, дзіцятка тваё.