Я войкнуў. Учапiўся абедзвюма рукамi за шворку i пачаў цягнуць.
Ого-го! Ох! Эх! Ух! Ну й цяжка! Цягну, аж прысядаю. З усiх сваiх сiл, усёй вагою цела цягну шворку ўнiз. I раптам адчуваю, што ногi адрываюцца ад зямлi. Ой, горачка! Гэта ж я зараз падымуся i буду вiсець над зямлёю, як жаба на кручку, толькi нагамi буду дрыгаць.
Пераважылi мяне Ява са шчанючком. Ой-йой-ой!
- Ява! - крычу ў адчаi. - Ява! Памагай, бо я ў неба лячу!
Зразумеў, пэўна, Ява сiтуацыю, паслухаўся, бо пяты мае зноў дакранулiся да зямлi. А тут я нагою зачапiўся за корань, што якраз каля мяне вытыркнуўся з зямлi. Закрактаў я ад напружання - вось-вось жылы, як струны, палопаюцца - i з калодзежа, як бурбалка, павольна паказалася галава Явы.
Першым на зямлю ступiў "таварыш Сабакевiч" - кудлатае, аблавухае, рудое шчаня, а потым ужо Ява.
Я адразу заўважыў, што шчаня не з нашых двароў. У нас мы ўсiх сабак ведалi - ад здаравеннага Грыўкi, што ў дзеда Салiвона, да пазаўчора народжаных, сляпых яшчэ шчанят Жучкi бабы Маланнi.
- Хацеў бы я ведаць, хто яго туды кiнуў, - сярдзiта прахрыпеў Ява. - Ногi павырываў бы.
Шчаня, схiлiўшы набок галаву, глянула спачатку на Яву, потым на мяне i заматляла хвосцiкам, напэўна, дзякуючы за паратунак. Знаёмства адбылося. Мы адразу спадабалiся адзiн аднаму.
- Гайда на рэчку! - сказаў Ява. - Трэба памыць Сабакевiча - глянь якi!
У тым, што ён Сабакевiч, а не Шарык, Палкан альбо Жучка, не было сумнення. Мянушка, жартаўлiва прыдуманая Явам у смярдзючай цемры калодзежа, прылiпла да шчанюка адразу i назаўсёды.
Мы пабеглi да рэчкi.
Падводная лодка з пласкадонкi навечна патанула ў забыццi.
РАЗДЗЕЛ II
"Вермахт!.. Дваццаць жалезных!.."
- Рэнь i Заўгародны! Выйдзiце з класа! Хутка вы карову на ўрок прыведзяце. Парушальнiкi дысцыплiны. Зрываеце мне навучальны працэс! - Галiна Сiдараўна ажно кiпела.
Мы пакорлiва паплялiся за дзверы. У калiдоры Ява расшпiлiў сарочку, нагнуўся, i Сабакевiч выскачыў на падлогу i заматляў хвастом, нiбыта нiчога не здарылася.
- Вось яшчэ! - дакорлiва сказаў яму Ява. - Не мог памаўчаць. Не ў цябе ж пыталi, а ў Паўлушы. Чаго выскачыў?
Сабакевiч вiнавата схiлiў галаву набок. Мабыць, ён зразумеў, што падвёў нас.
Галiна Сiдараўна выклiкае мяне адказваць урок. Я падняўся, успамiнаючы, ведаю я яго цi не. I па старой звычцы штурхнуў Яву - падказвай, маўляў! I тут Сабакевiч, што сядзеў у Явы за пазухай, высунуў праз расшпiлены каўнер галаву i на ўвесь клас: "Гаў!" У класе - рогат. I Галiна Сiдараўна, вядома, абурылася. Яна вельмi строгая, Галiна Сiдараўна, i вельмi любiць нас выхоўваць.
- Нiчога, перажывём, - сказаў Ява. - Не маглi ж мы яго пакiнуць на волю лёсу. Каб яго зноў хто-небудзь укiнуў у калодзеж.
Ужо выходзячы на вулiцу, я заўважыў на табурэтцы каля дзвярэй школьны званок. Бабы Марусi, якая загадвала званком, калоцячы iм ад урока да ўрока, не было вiдаць. Рашэнне ўзнiкла маланкава. Я зладзейкавата азiрнуўся - цап! - i званок ужо ў мяне пад сарочкай.
- Хай вучацца, калi такiя разумныя! - падмiргнуў Яве. -Не патрэбны iм перапынак. Абыдуцца.
- Малайчынка! - пахвалiў мяне Ява. Нiбыта хтосьцi кухаль цёплага малака вылiў за пазуху - радасць цяплом разлiлася ў грудзях: не часта мяне Ява хвалiць.
Мы - шух-шух - i ў кусты за школай. У саменькi гушчар зашылiся, ажно пад сцяну хлява. Цёмна тут, зацiшна - надзейнае месца.
- Хай цяпер знойдуць! Вось панiка будзе! Не закончацца сягоння ўрокi. Да заўтрашняга дня будуць вучыцца. Хi-хi! Без званка яны, як без рук. У навучальным працэсе званок - галоўная рэч, - сказаў я, выцягваючы яго з-пад сарочкi.
- Гэта ты шыкоўна прыдумаў. Малайчынка! - прамовiў Ява i ўзяў з маiх рук званок (я адчуваў, што яму было не па сабе ад таго, што гэта не ён прыдумаў, а ён прывык усё прыдумляць сам).
- О! Ведаеш што! - падскочыў ён раптам. - Мы яго Сабакевiчу на шыю прывяжам. Га?
- Здорава! - сказаў я. Хаця i не змiкiцiў, для чаго гэта патрэбна.
Але я быў бы сапраўдным парсюком, калi б не сказаў, што гэта здорава (ён жа мяне хвалiў).
- У цябе няма матузка якога? - запытаў Ява.
Я кiнуўся ў кiшэнi.
- Няма.
- От чорт! I ў мяне няма. Слухай, а давай папружку.
- Вось яшчэ... А штаны?
- Гэта ж не назусiм. Рукой патрымаеш. Калi б у мяне былi на папружцы, а не на шлейцы, хiба я...
А так як я быў сёння "малайчынка", то адмаўляцца проста не меў права.
Уздыхнуўшы, я зняў папружку, i Ява пачаў спрытна прывязваць званок Сабакевiчу на шыю.
- Здорава! Вось здорава мы прыдумалi! - паўтараў ён.
I раптам... I раптам за сцяною хлява мы пачулi такое, што ўмомант прымусiла нас забыць пра званок, пра Сабакевiча, пра ўсё на свеце. Хлеў гэты ўжо не быў школьны. Проста задняй сцяной ён выходзiў у школьны сад. Хлеў належаў дзядзьку Бурмiлу, заўзятаму рыбаку, якi жыў бабылём i амаль што ўвесь час прападаў на рыбалцы.
Мы ажно ўлiплi ў сцяну хлява, прыцiскаючыся вушамi да каструбаватых, негабляваных дошак. Размову вялi Бурмiла i Кныш, калгасны шафёр, якi жыў па суседству з Явам.
Вось што мы пачулi (да нас даляталi толькi ўрыўкi размовы):
Бурмiла: Яно, канечне, так... Але...
Кныш: Затое ж падаруначак ад немцаў будзеш мець во якi! На дзесяць гадоў хопiць...
Бурмiла: Гы-гы!
Кныш: ...Вермахт шчодры...
Бурмiла: Чаму ж, вядома...
Кныш: Павiнна быць дваццаць жалезных... Дакладна... А якасць... Бранябойная... Р-раз - i няма! Будзьма!
Чуваць дзыньканне шклянак - мабыць, Кныш з Бурмiлам выпiваюць.
Кныш: Купiм у Кiеве што трэба - i за справу!
Бурмiла: Сам не можаш?
Кныш: Калi б у мяне быў час i калi б я плаваў так, як ты, я наогул без цябе абышоўся б.
Бурмiла нешта прамармытаў, але мы не разабралi анi слоўка.
Кныш (разнервавана): А... Крыж-накрыж! Трэба лавiць момант, а ты! Гэта ж такая ўдача, што мяне пасылаюць з гэтай школьнай экскурсiяй...
Бурмiла: Ну, добра! Завербаваў.
Кныш: Толькi ж нiкому нi-нi. Нiводнай жывой душы. Бо як дазнаюцца...
Бурмiла: Каб я скрозь зямлю правалiўся! Што я - маленькi! Гэта ж такая справа...
Кныш: Ну, дык да заўтра!
I ўсё. Запанавала цiшыня. Напэўна, Кныш i Бурмiла выйшлi з хлява.
Мы пераглянулiся.
Не ведаю, якiя былi ў мяне вочы. Але вочы ў Явы гарэлi i свяцiлiся, як у харта-сабакi. А што? Хацеў бы я паглядзець на вашы вочы, калi б вы пачулi такую размову.