Былі баі на 1-м Украінскім фронце ў складзе 140-й стралковай дывізіі. Была кантузія, быў тройчы паранены. І працягваліся, працягваліся франтавыя сцяжыны-дарогі...
Увесь гэты час А. Капусцін не развітваўся з паходным сшыткам у сіняй вокладцы, куды запісваў няхітрыя паэтычныя радкі. Нараджаліся яны па-руску. І таму, што доўга не чуў роднай мовы. І таму, што так напісанае лепей даходзіла да таварышаў, сярод якіх былі прадстаўнікі розных нацыянальнасцей, а на фронце ўсіх аб’ядноўвала руская мова. Адзін з вершаў А. Капусцін прысвяціў сябру дзяцінства Міхасю Старавойтаву, які ў яго аддзяленні быў кулямётчыкам, другім нумарам ручнога кулямёта. Так і назваў твор проста, немудрагеліста — «Другу».
Два словы многае значаць
Шмат што з баявой біяграфіі А. Капусціна знайшло сваё ўвасабленне ў творах, напісаных параўнальна нядаўна, але зместам сваім звязаных з падзеямі, якія адбываліся тады, калі савецкія войскі, разграміўшы фашыстаў на роднай зямлі, вызвалялі краіны Усходняй Еўропы. З такіх твораў вылучаецца апавяданне «Два словы па-польску» — адзін толькі штрышок з мастацкага летапісу Вялікай Айчыннай вайны, які пішацца прадстаўнікамі розных творчых пакаленняў.
Сітуацыя, здавалася б, лакальная... Лёсы герояў таксама, не сказаць, каб нечым асабліва вызначаліся. Ды толькі за знешняй прастатой — глыбокі роздум мастака слова аб бесчалавечнасці вайны і вечнасці самога жыцця, якое, нягледзячы ні на што, працягваецца. Насуперак смерці, пралітай крыві, нявыплаканым слёзам доўжыцца і каханне, разгараючыся, распальваючыся з маленькіх іскрынак у зыркае цяпельца, здатнае сваім полымным святлом развеяць скруху, патушыць людскі недавер, знішчыць моўныя межы, калі справа тычыцца агульных памкненняў.
У гэтым апавяданні А. Капусцін таксама ішоў ад перажытага. Адчувальна прысутнасць не толькі самога апавядальніка, але і колішняга юнака з далёкіх і незабыўных ваенных гадоў: «Мы ўжо каторы дзень мясілі салдацкімі кірзачамі расквашаны суглінак нешырокага бальшака — нашу часць перакідвалі пад Жэшуў. Ішлі ў зацятым маўчанні, было толькі чуваць, як ліпка чвякалі падэшвы па раскоўзанай дарозе ды зрэдку сярдзіта бубнеў даўгалыгі сібірак Сцёпка Варламаў, які лаяў і надвор’е, і дарогу, і праклятага бандыта Гітлера».
На вайне многае нечакана, калі не ўсё... Нечаканай была і гэтая сустрэча на кватэры гасціннага паляка з яго дачкой Вандай, якая, як бачна з твора, аднолькава спадабалася і самому сібіраку Сцёпку Варламаву, і апавядальніку, дарэчы, імя яго, як і пісьменніка — Алесь. Гэткім жа раптоўным было і развітанне — загады не абмяркоўваюцца дый ідуць гэтыя загады часта зверху. А далей...
Збег абставін, ужо ракавых. Гіне Сцёпка, прамовіўшы напаследак словы, якія амаль аднолькава гаварылі ці не ўсе франтавікі, заўчасна адыходзячы з жыцця — «Вось не дайшоў я да іхняга логава. Ты дайдзі...» Аднак у свядомасці Алеся застаюцца і іншыя словы, два словы, напісаныя Вандай па-польску. Такія чужыя, не зразумелыя і гэткія свае, чутыя, бо ён здагадваецца, пра што яны. Як і ў сапраўдным мастацкім творы, у апавяданні прысутнічае тая недасказанасць, што і вылучае высокапсіхалагічную прозу з шэрагу літаратурных падробак пад само жыццё, дый пад літаратуру таксама.
Свая тэма, уласны падыход
Пасля дэмабілізацыі А. Капусцін у 1945 годзе быў выбраны сакратаром Жлобінскага райкама камсамола, з 1946 па 1965 год працаваў у органах юстыцыі. За гэты час завочна скончыў Мінскую юрыдычную школу, гістарычны факультэт тагачаснага Гомельскага настаўніцкага інстытута імя В. П. Чкалава, Вышэйшыя юрыдычныя курсы ў Маскве.
Майстэрства, вядома, прыйшло не адразу. У рэшце рэшт, як, бадай, да кожнага, хто вырашыў прысвяціць сябе літаратуры. Першае апавяданне А. Капусціна «Калгасны конюх» было змешчана ў «Гомельскай праўдзе» ў лістападзе 1948 года. Назва хутчэй за ўсё для звычайнай карэспандэнцыі, але віны ў гэтым самога аўтара не было. А. Капусцін назваў свой дэбютны твор інакш — «У нядзелю ўвечары», але ў рэдакцыі чамусьці палічылі, што новы загаловак лепшы. Не будзем забываць, які то быў час і як патрабавалі ад літаратуры праўдзівага адлюстравання сацыялістычнай рэчаіснасці, а на самай справе штурхаючы яе на шлях глянацавання, бесканфліктнасці.
Гэтых рыфаў не адразу пазбегнуў і А. Капусцін. Чаго не бракавала яму, дык добрага ведання жыцця. Так ужо атрымлівалася, што сюжэты твораў як бы нараджаліся самі сабой. Але неставала літаратурных стасункаў, часам даводзілася як бы «варыцца» ва ўласным саку. Таму з вялікім задавальненнем ехаў на семінар маладых пісьменнікаў, што праходзіў у верасні 1955 года. На ім запомнілася выступленне народнага песняра Беларусі Якуба Коласа, які прачытаў урывак са сваёй паэмы «На шлях волі», а затым сфатаграфаваўся з «семінарыстамі». Сярод іншых, маладых тады празаікаў і паэтаў, і ён, А. Капусцін. На семінары разам з ім былі тыя, чые творы сёння добра ведаюць аматары беларускай літаратуры — Рыгор Барадулін, Генадзь Бураўкін, Ніл Гілевіч, Янка Сіпакоў, Васіль Зуёнак... А яшчэ запомніліся разгляды твораў, якія рабіў Іван Мележ. Да напісанага маладымі аўтарамі ён ставіўся патрабавальна і аб’ектыўна. Гэта надавала ім упэўненасці, жадання і далей пісаць, улічваючы заўвагі, раскрываючы свой талент.