Яна баялася апошняй гадзiны памiж ноччу i ранiцай. Ёй здавалася, што з канцом ночы слабее i амаль канчаецца агульная плынь жыцця, - i толькi гэтай гадзiны яна баялася i не хацела заставацца адна. А звычайна яна была такая мужная, што я толькi сцiскаў зубы.
Я папрасiў дазволу перанесцi свой ложак у яе пакой, i калi яна прачыналася i калi ў яе вачах з'яўлялася мальба адчаю, я садзiўся каля яе. Я часта думаў пра ампулы морфiю ў маiм чамадане, i я не задумваючыся зрабiў бы гэта, калi б яна не была такая ўдзячная за кожны новы дзень.
Я сядзеў каля ложка i расказваў ёй, што толькi прыходзiла ў галаву. Ёй нельга было шмат размаўляць, i яна любiла слухаць мае расказы пра ўсякiя здарэннi. Найбольш яна любiла слухаць гiсторыi з пары майго вучнёўства, а часам, калi ў яе толькi што праходзiў прыступ i яна, бледная i разбiтая, сядзела ў падушках, яна зноў прасiла, каб я перадражнiў каго-небудзь з маiх настаўнiкаў. Размахваючы рукамi, сапучы i гладзячы ўяўную рыжую бараду, я тады хадзiў па пакоi i рыпучым голасам выдаваў педагагiчныя шэдэўры. Кожны дзень я прыдумваў новыя, i Пат пацiху пачала выдатна разбiрацца ў справах класа i ведала ўжо ўсiх звадыяшаў i гарэзнiкаў, якiя кожны дзень выдумлялi новыя штучкi, каб дапячы настаўнiкам. Аднойчы начная дзяжурная сястра прыбегла да нас на грымучы бас дырэктара школы, i запатрабаваўся даволi працяглы час, пакуль я, на радасць Пат, змог давесцi ёй, што я не звар'яцеў: я скакаў сярод ночы па пакоi ў палярыне Пат i ў яе капелюшы, жорстка адчытваючы нейкага Карла Асэгэ за тое, што той каварна падпiлаваў настаўнiцкую кафедру.
Паволi ў акно сачылася дзённае святло. Вяршынi гор ператварылiся ў вострыя чорныя сiлуэты. Неба за iмi - халоднае i бледнае - пачало ўсё далей адступаць. Лямпачка на начным столiку рабiлася жоўтай плямай, Пат паклала свой вiльготны твар мне на далонi.
- Вось i прайшло, Робi. Цяпер у мяне дабаўляецца яшчэ адзiн дзень.
Антонiа прынёс мне свой радыёпрыёмнiк. Я падключыў яго да электрасеткi i зазямлiў на батарэю ацяплення. Вечарам у Пат я ўключыў яго. Ён хрыпёў i квакаў, потым раптам з шуму паплыла пяшчотная чыстая мелодыя.
- Што гэта, каханы? - спытала Пат.
Антонiа з прыёмнiкам даў мне i радыёчасопiс. Я пагартаў яго.
- Здаецца, Рым.
А тут пачуўся нiзкi, металёвы голас дыктаркi:
- Гаворыць Рым, Неапаль, Фларэнцыя...
Я пакруцiў яшчэ. Сола на раялi.
- Гэта мне i правяраць не трэба, - сказаў я. - Вальдштэйнаўская саната Бетховена. Я сам умеў яе выконваць у часы, калi яшчэ верыў, што стану некалi педагогам, прафесарам цi кампазiтарам. Цяпер я ўжо даўно забыўся. Давай пераключым. Не вельмi прыемныя ўспамiны.
Цёплы альт вельмi цiха i лiслiва спяваў: "Скажы мне пра каханне..." Потым - лекцыя пра спосабы барацьбы супроць вiнаграднай тлi. Я пакруцiў зноў. Рэкламныя аб'явы. Квартэт.
- Што гэта? - спытала Пат.
- Прага. Струнны квартэт. Бетховен, опус 59 два, - прачытаў я.
Я пачакаў канца музычнай фразы, потым зноў пачаў круцiць, i раптам зайграла скрыпка, цудоўная скрыпка.
- Гэта, пэўна, Будапешт, Пат. Цыганская музыка.
Я настроiў прыёмнiк лепш. Цяпер мелодыя паўнагучна i мякка залунала над плыняй аркестра.
- Чароўна, праўда, Пат?
Яна маўчала. Я павярнуўся да яе. Яна плакала з шырока адкрытымi вачыма. Я рыўком выключыў прыёмнiк.
- Што здарылася, Пат? - Я абняў яе вузкiя плечы.
- Нiчога, Робi. Гэта дурасць. Але калi вось так чуеш - Парыж, Рым, Будапешт - о божа, а я рада была б спусцiцца хоць у вёску...
- Што ты, Пат...
Я сказаў ёй усё, што мог сказаць, каб забавiць. Але яна хiтала галавой.
- Я не сумую, каханы. Ты не думай так. Я плачу не ад суму. Бывае i так, але не доўга. Затое я шмат думаю.
- Пра што ты думаеш? - спытаў я, цалуючы яе валасы.
- Пра адно толькi, пра што я яшчэ магу думаць - пра жыцце i смерць. Калi я потым сумую i больш нiчога не разумею, я кажу сабе, што лепш памерцi, пакуль яшчэ хочацца жыць, чым тады, калi хочацца памерцi. Як ты думаеш?
- Я не ведаю.
- I ўсё ж. - Яна прыхiлiла галаву да майго пляча. - Калi хочацца жыць, то ёсць нешта, што любiш. Цяжэй, але i лягчэй. Вось паслухай, няхай мне наканавана смерць, але я ўдзячная, што ў мяне ёсць ты. Я ж магла быць адзiнокай i няшчаснай. Тады б захацелася памерцi. Цяпер цяжка. Але затое я напоўнена каханнем, як пчала мёдам, калi яна вечарам вяртаецца ў вулей. Калi б мне давялося выбiраць, я выбрала б у любым выпадку тое самае.
Яна паглядзела на мяне.
- Пат, - сказаў я, - ёсць яшчэ i трэцi варыянт: перастане дзьмуць фен, справа палепшыцца i мы паедзем.
Яна ўсё яшчэ дапытлiва глядзела на мяне.
- Я баюся за цябе, Робi. Табе будзе цяжэй, чым мне.
- Давай пра гэта больш не гаварыць, - сказаў я.
- Я сказала гэта толькi, каб ты не думаў, што я сумую, - адказала яна.
- Я i не думаю, што ты сумуеш, - сказаў я.
Яна паклала мне руку на локаць.
- Знайдзi зноў цыганскi аркестр.
- Ты хочаш паслухаць?
- Хачу, каханы.
Я зноў уключыў прыёмнiк, i спачатку цiха, а потым усё гучней i паўней у пакоi загучалi скрыпкi i жалейкi i прыглушаныя арпеджыа цымбалаў.
- Цудоўна, - сказала Пат. - Як вецер. Вецер, якi нясе цябе.
Гэта быў вячэрнi канцэрт з рэстарана ў адным парку Будапешта. Праз гукi музыкi часам даносiлiся галасы клiентаў за стойкамi, час ад часу чуўся звонкi вясёлы ўскрык. Можна было ўявiць сабе, што робiцца там, на востраве Маргiт: каштаны пусцiлi ўжо першую лiстоту, i яна цьмяна мiгцiць пад месячным святлом i гайдаецца, быццам ад павеваў музыкi скрыпак. Магчыма, там ужо быў цёплы вечар, i людзi сядзяць на вольным паверты, а перад iмi стаяць куфлi з жоўтым венгерскiм вiном, афiцыянты бегаюць у белых куртках пад музыку цыганскiх скрыпак. А потым яны пойдуць праз зялёнае змярканне, змораныя, дадому. А тут ляжыць Пат i ўсмiхаецца, i яна нiколi не выйдзе з гэтага пакоя, нiколi не ўстане з гэтага ложка.
...Потым усё адбылося раптам хутка. Жывая плоць каханага твару стала раставаць. Вытыркнулiся скулы, на скронях праступiлi косцi. Рукi былi тонкiя, як у дзiцяцi, скабы тырчалi пад скурай. Лiхаманка ўсё часцей бiла худое цела. Сястра прынесла кiслародныя балоны, лекар прыходзiў праз кожную гадзiну.
Аднойчы паполуднi тэмпература невытлумачальна хутка ўпала. Пат прыйшла ў сябе i доўга глядзела на мяне.
- Дай мне люстэрка, - прашаптала яна.
- Навошта табе люстэрка? - сказаў я. - Адпачывай, Пат. Мне здаецца, што ты ўжо выкараскалася. У цябе няма тэмпературы.
- Не, - прашаптала яна сваiм надламаным, перагарэлым голасам. - Дай мне люстэрка.
Я абышоў вакол ложка, узяў люстэрка i ўпусцiў яго на падлогу. Яно разбiлася.
- Прабач, - сказаў я. - Такая недарэчнасць. Проста выпала ў мяне з рук i разбiлася адразу на тысячу асколкаў.
- У мяне ў кiшэнi ёсць яшчэ адно, Робi.
Гэта было маленькае люстэрка з храмiраванага нiкелю. Я павёў па iм рукой, каб хоць крыху засляпiць яго, i падаў Пат. Яна старанна працерла яго i напружана зазiрнула.
- Табе трэба ехаць, каханы, - прашаптала яна.
- Чаму? Цi ты мяне больш не любiш?
- Табе больш нельга бачыць мяне. Гэта ўжо не я.
Я забраў у яе люстэрка.
- Гэтыя металёвыя штукi нiкуды нягодныя, Пат. Ты толькi зiрнi, як я ў iм выглядаю. Бледны i худы. А я ж загарэлы i дужы. Гэта штуковiна ўся ў зморшчынах.
- У цябе павiнен застацца iншы ўспамiн пра мяне, - прашаптала яна. - Едзь, каханы. Я ўжо сама спраўлюся.
Я пачаў супакойваць яе. Яна зноў запатрабавала люстэрка i сумачку. Потым пачала пудрыцца, бледны схуднелы твар, патрэсканыя вусны, цяжкiя цёмныя ўпадзiны пад вачыма.
- Толькi крыху, каханы, - сказала яна, спрабуючы ўсмiхнуцца. - Ты не павiнен бачыць мяне непрыгожай.
- Можаш рабiць, што хочаш, - сказаў я. - Ты нiколi не будзеш непрыгожай. Для мяне ты самая прыгожая жанчына з усiх, каго я бачыў.
Я забраў люстэрка i пудранiцу i асцярожна паклаў ёй свае далонi пад галаву. Неўзабаве яна неспакойна заварушылася.
- Што з табой, Пат? - спытаў я.
- Вельмi гучна цiкае, - прашаптала яна.
- Што? Гадзiннiк?
- Так грымiць...