Зьвернемся цяпер да матар'яльнага становішча калгасьніка ў СССР і ў паасобку ў БССР. Да вайны на свой «працадзень» калгасьнік у БССР атрымліваў каля 200-500 грамаў дый шмат менш гэтак званае «гірсы», а ад сваіх прыватных «сотак» сям'я калгасьніка мусіла яшчэ выплочваць дзяржаве ня толькі грашовы падатак, але й падатак мясам, малаком, яйкамі. Падлічыце гэты «заможны» дастатак савецкага калгасьніка!
Пасьля вайны доўгі час калгасьнікі БССР наагул нічога не атрымлівалі за сваю «паншчыну» ў калгасе[89], але з тых жа сваіх «сотак» мусілі выплочваць ня толькі падатак грашыма, мясам, малаком ды яйкамі, але й падатак збожжам, якое яны змушаныя былі вырошчваць на гэтых сваіх сьлёзных «сотках». Агледзеўшыся, што без «матэрыяльнай зацікаўленасці» (з паўгалоднымі рабамі) камунізму не пабудуеш, сваім часам гэты жахлівы стан зьмяніў Хрушчоў, скасаваўшы прымусовыя падаткі (мізэрныя грамы на свае працадні калгасьнікі БССР пачалі атрымліваць крыху раней). Але гэта сталася пасьля сьвяткаваньня 40-годзьдзя «заможнага жыцьця» - на парозе «пераходу ад сацыялізму да камунізму».
Дарэчы, зірнем на сучаснае становішча савецкага калгаснага сялянства. У другой палове лютага 1971 году ў Менску адбыўся ХХVІІ зьезд кампартыі Беларусі. З дакладу на гэтым зьезьдзе першага сакратара гэтае партыі П.М.Машэрава мы дазнаёмся, што пачынаючы ад 1965 году «даходы калгаснікаў ад грамадскай гаспадаркі выраслі на 60 працэнтаў» і ў 1970 годзе іхны «сярэднемесячны заработак склаў 55 рублёў, а механізатараў - 102 рублі». Паводле Машэрава, «у новай пяцігодцы» (г.зн. да 1975 году) гэтыя «даходы калгасьнікаў ад грамадскай гаспадаркі ўзрастуць на 42 працэнты»[90] і, такім чынам, можна спадзявацца, што да 1975 году «сярэднемесячная зарплата» калгасьнікаў дамкне да 78 рублёў, а гэтых «механізатараў» (трактарыстаў і г.д.) - да 145 рублёў. Ад гэтае сумы трэба яшчэ адкінуць 9%, што ідуць на сплочваньне «падаходнага падатку». Наагул, як нам здаецца, гэтая «сярэднемесячная зарплата» вылічана з улікам шмат вышэйшага заробку калгасных кіраўнікоў, «выдатніцаў» сьвінарак, даярак дый іншых, вартасьць працадня якіх штучна завышаецца.
Аднак будзем выходзіць з гэтага «сярэднемесячнага» максімуму для асноўнае масы калгасьнікаў ды параўнаем яго з цэнамі некаторых тавараў і прадуктаў. З грашова-рэчавых лятарэяў, розыгрыш якіх адбыўся 2 лютага і 2-3 сакавіка 1971 году ў Баранавічах і Менску, мы дазнаёмся пра наступныя цэны: матацыкль «К-650М» - 1.400 рублёў, матацыкль «М-105» - 350 руб., ровар мужчынскі дарожны - 53 руб. 30 к. і жаноцкі - 57 руб. 60 к., халадзільнікі «ЗІЛ-Масква» - 335 руб., «Мінск-5» - 265 руб., «Днепр-2» - 250 руб. і «Саратаў-2» - 150 руб., тэлевізары «Гарызонт» - 430 руб., «Зорка-2» - 336 руб., «Рэкорд-68» - 270 руб., пральныя машыны «Вална-59» - 125 руб., «Тула-6» - 100 руб. і «Ака-3» - 85 руб., радыёпрыёмнікі «Акіян» - 121 руб. 02 к., «Спідола ВЭФ-201» - 93 руб. 02 к. і «Мікрон-5» - 22 руб. 90 к., радыёлы «Сірыус» - 79 руб. 60 к. і «Рэкорд-68» - 72 руб., электрычны апарат для выцісканьня соку - 35 руб., фатаапараты «Зоркі-10» - 100 руб., «ФЭД-ЗЛ» - 47 руб. і «Чайка-2» - 23 руб., пыласмокі «Уралец» - 53 руб. і «Буран» - 42 руб., дыван берасьцейскі - 180 руб., дыван віцебскі - 67 руб., дарожка дывановая памерам 3 х 1 м. - 30 руб., абрус і 12 сурвэтак - 30 руб., 6 нажоў і відэльцаў - 17 руб. 70 к., коўдра ваўняная - 17 руб. 50 к. - 24 руб., залаты жаночы гадзіньнік - 95 руб. 50 к., пазалочаны - 26 руб. і пазалочаны мужчынскі - 40 руб. 70 к., ваўняны спартовы мужчынскі гарнітур - 61 руб. 30 к., трыкатажны ваўняны жаночы гарнітур - 57 руб. 40 к. - 65 руб. 40 к. - 72 руб. 40 к. (у залежнасьці ад памеру), трыкатажная ваўняная жаночая сукенка - 41 руб. 50 к. - 43 руб. 50 к. - 46 руб. (у залежнасьці ад памеру), хромавыя жаночыя боты - 40 руб., жаночае футра з аўчыны - 251 руб., набор жаночай бялізны - 10 руб. 18 к., сумка жаночая - 4 руб. 50 к., рукавіцы мужчынскія - 4 руб. 60 к. і жаночыя - 4 руб. 30 к., аўтамабіль «Масквіч-412» - 4.936 руб., аўтамабіль «Запарожац-966» - 3.500 рублёў, і г.д.[91]
Зь іншых паведамленьняў ведама, што, прыкладам, звычайны мужчынскі й жаночы плашч-дажджавік каштуе 55-60 руб., чаравікі скураныя - 30-45 руб., добры мужчынскі касьцюм - 120-150 руб., добрая кашуля - 30 руб. і капялюш - 15 руб. (гл. «ЛіМ» 29.01.1971, у рубрыцы «Вясёлая трасянка»). Звычайную кашулю можна купіць, пачынаючы ад 7 рублёў. Затое ў сыстэме «эканомікі No.2» (на чорным рынку) за мадэрны мужчынскі касьцюм можна заплаціць і 400 рублёў, а за «моднае манто» - 250 рублёў.