Да катэгорыі такіх людзей належыць і прафэсар Абэцэдарскі. «Найбольшым ліхам» для Беларусі ён імкнецца паказаць усё тое, што да яе йшло з Захаду, асабліва стараецца збэсьціць, прыкладам, вуніяцтва ды нават рэфармацыйныя рухі. Тым часам ён сапраўды сьпявае гэтыя дыфірамбы праваслаўю й расейскім царом, наагул усялякаму «прагрэсу», які быццам бы мог ісьці толькі з Маскоўшчыны. Гэтак у яго і атрымоўваецца, што быццам беларускі народ толькі й жыў адным жаданьнем - як хутчэй спалучыць свой лёс з Расеяй.
Выходзячы з атэістычнае ідэялёгіі, якая пануе ў СССР, неяк дзіўным паказваецца прыняцьце боку тае ці іншае рэлігіі. «Опиумом для народа», здавалася б, павінна быць кажнае веравызнаньне. Тым жа часам савецкая гістарыяграфія, сьлядамі якое крочыць і Абэцэдарскі, для праваслаўя чамусьці робіць вынятак, бо яно ж, бач, узгадоўвала «патриотизм» і спрыяла «воссоединению белорусов и украинцев в едином Русском государстве». Што да каталіцызму й вуніяцтва, дык яны дзеілі ў вадваротным кірунку, а таму, паводле Абэцэдарскага, прыкладам, вунія «была сродкам ідэалагічнага заняволення народных мас Беларусі. Яна ставіла за мэту скаваць іх волю да барацьбы за сваё вызваленне, ператварыць іх у паслухмяных рабоў Ватыкана і магнатаў Рэчы Паспалітай» (б.63). Адсюль сама па сабе вынікае, што праваслаўе аніяк ня можна ставіць побач з каталіцтвам, а тым больш уважаць вуніяцтва за «беларускую народную рэлігію». Дарэчы, паводле аўтара, вуніяцтва было не веравызнаньнем, а нейкім гібрыдам. Быццам маскоўскае праваслаўе не было «гібрыдам», паўсталым на аснове ідэалёгіі «царскага боства» й вялікадзяржаўніцтва.
Мы далёкія ад таго, каб захапляцца і каталіцтвам і вуніяцтвам. У Вялікім Княстве Літоўскім было шмат бяды як ад таго, так і ад гэтага, асабліва ў ХVІІ-ХVІІІ стагодзьдзях, калі сілай зачыняліся праваслаўныя цэрквы й манастыры, а самыя вернікі абмяжоўваліся ў правох ды ў шмах якіх выпадках нават караліся. Аднак, як ужо казалася вышэй, за тымі часамі Вялікае Княства не было выняткам. У гісторыі Маскоўскае дзяржавы таксама брутальна перасьледваліся прыхільнікі іншых веравызнаньняў, асабліва гэтак званыя «еретики» - прыкладам, «жидовствующие» ў канцы ХV - пачатку ХVІ стагодзьдзя, або «старообрядцы» ў другой палове ХVІІ стагодзьдзя. Колькі, прыкладам, ведамы гуманісты Максім Грэк за прыпісаную яму «ерась» адседзеў у «заточении»? Цэлае жыцьцё, згодзіцца Абэцэдарскі! Дый Абэцэдарскі шмат піша пра «еретиков» старца Арцёма ды Ф.Касога, якія ў сярэдзіне ХVІ стагодзьдзя ўцяклі ў Вялікае Княства Літоўскае. Аднак ён прыгадвае іх ня дзеля таго, каб паказаць, што і ў Маскоўшчыне вялося рэлігійнае змаганьне, а толькі дзеля таго, каб яшчэ раз падкрэсьліць, што быццам бы ад гэтых уцекачоў у Княстве пачынаецца рэфармацыйны рух. Пэўна ж, вялікая нацяжка цьвердзіць, быццам радыкальныя «ерасі» ў Вялікім Княстве Літоўскім узьніклі не пад заходнеэўрапейскім уплывам, а пад уплывам «рускіх вальнадумцаў». Аднак факт застаецца той, што дзейнасьць згаданых тут старца Арцёма й Касога ў краіне нікім не абмяжоўвалася, што павінна пярэчыць канцэпцыі Абэцэдарскага пра небывалае рэлігійнае засільле тут, нават у ХVІ стагодзьдзі.
Каб згусьціць фарбы рэлігійнага прыгнёту ў Вялікім Княстве Літоўскім, прафэсар, спасылаючыся на расейскіх гісторыкаў-славянафілаў ХІХ стагодзьдзя, цьвердзіць, што «ў Вялікім княстве літоўскім з 1437 г., на 43 гады раней, чым у Іспаніі, была ўтворана інквізіцыя з правам шукаць і караць ерэтыкаў і рускіх адшчапенцаў, прыводзіць іх у паслухмянства рымскаму двару, не дазваляць ім будаваць і аднаўляць цэрквы» (б.59). Дзівіць толькі, як пасьля ўвядзеньня такое інквізыцыі магла захавацца тады ў Княстве праваслаўная царква й як маглі займаць дзяржаўныя пасады «феадалы» праваслаўнага веравызнаньня! Вышэй мы таксама згадалі, што з Рыму сюды накіроўваліся «пасланьні», якія прадпісвалі ўнікаць сужэнства між каталікамі і праваслаўнымі ды да т.п. Такое прадпісаньне, зразумела, магло зьявіцца і ў 1437 годзе, але ж ня гэтая «інквізіцыя». Тым больш, што тады насьпявала Флярэнтыйская царкоўная вунія, у рыхтаваньні да якой, між іншага, браў удзел мітрапаліт Вялікага Княства Літоўскага Гарасім (спалены ў 1435 годзе вялікім князем Сьвідрыгайлам за тое, што ён перайшоў на бок вялікага князя Жыгімонта). Няведама, чым у гэтым выпадку кіраваўся Абэцэдарскі, паўтараючы нацяжкі расейскіх гісторыкаў-русафілаў, аднак трэба сьцьвердзіць, што гісторыя ня ведае ніякіх ахвяраў гэнае «інквізіцыі» ў Вяікім Княстве. Праўда, у летапісах вялікі князь Жыгімонт Кейстутавіч малюецца як «тыран», аднак гэтае ягонае «тыранства» было скіраванае вылучна супраць шляхты й магнатаў праваслаўнага й каталіцкага веравызнаньня, за што ў 1440 годзе ён і заплаціў сваім жыцьцём. Такі «тыранскі» ўхіл Жыгімонта нічога супольнага ня мае зь «інквізіцыяй».