Саламон Рысінскі, з свайго боку, ведамы наш філёлаг, філёзаф і паэт канца ХVІ - пачатку ХVІІ стагодзьдзя. Дасюль найбольш знаны ягоны зборнік беларускіх народных прымавак, што выйшаў у Любчы ў 1618 годзе й пасьля шмат разоў перавыдаваўся.
Трэба зьвярнуць увагу й на дзейнасьць Беняша Буднага ды Пётры Кміты. Беняш Будны, праўдападобна, быў сынам Сымона Буднага. Ён - надзвычай адукаваны чалавек, добра знаў антычную й сучасную яму літаратуру. Беняш Будны ўсё жыцьцё пасьвяціў мэце пазнаёміць грамадзтва Вялікага Княства Літоўскага з творамі антычных і сярэднявечных аўтараў. Пачынаючы ад 1576 году ён перакладае на польскую мову (як ведама, і Сымон Будны бальшыню сваіх твораў выдаў у польскай мове) і выдае творы Цыцэрона, раман «Этыёпіка» грэцкага аўтара Геліядора, «Гісторыю Юдэйскай вайны» Флявія. У 1599 годзе ў віленскай друкарні Яна Карчана выйшаў ягоны зборнік пад загалоўкам «Кароткія і ясныя аповесьці, што па-грэцку называюцца Апафегматы». У гэты зборнік увайшлі апавяданьні з жыцьця 123 філёзафаў і славутых людзей антычнае Грэцыі, Рыму, Індыі, сярэднявечнае Эўропы, а таксама шмат іхных афарызмаў. Да шмат якіх з гэтых апавяданьняў даваліся аўтарскія камэнтары. Другое выданьне гэтага зборніка выйшла недзе на пачатку ХVІІ стагодзьдзя. Пасьля сьмерці Беняша Буднага гэтым зборнікам заняўся Пётра Кміта. Але, выдаючы яго два разы ў 1614 годзе ў любчанскай друкарні, Пётра Кміта дапоўніў гэты зборнік новымі апавяданьнямі й афарызмамі, давёўшы лік славутых людзей да 150. Гэты зборнік Буднага-Кміты меў нагэтулькі вялікую папулярнасьць, што пасьля ён шмат разоў перавыдаваўся ня толькі ў Вялікім Княстве Літоўскім і на Ўкраіне, але і ў Польшчы. Ён неўзабаве трапіў і ў Маскву, дзе быў перакладзены на расейскую мову ды хадзіў там у рукапісах. Першае ягонае друкаванае выданьне зьявілася там у 1711 годзе й пасьля перавыдавалася ў 1712, два разы ў 1716, а таксама ў 1723, 1745, 1765, 1781 і 1788 гадох[140]. Дарэчы, ведамая «Граматыка» царкоўнаславянскай мовы М.Сматрыцкага (1618) перавыдавалася ў Маскве ў 1648 і 1721 гадох. На ейнай аснове для Маскоўшчыны былі напісаныя таксама «Граматично исказание об руским езику» Ю.Крыжанічам (1666), «Руковедение во грамматику славянороссийскую или московскую ко употреблению языка московского» І.Капіевічам (1706), «Грамматика русского языка» М.В.Ламаносавам (1755) дый іншыя.
Зразумела, што архівы яшчэ хаваюць ад нас шмат іншых культурных каштоўнасьцяў, шмат іншых імёнаў дзеячоў беларускае гісторыі й культуры. У эпоху Вялікага Княства Літоўскага выдаваліся ж нават песеньнікі з нотамі, геаграфічныя нарысы, мэдычныя і хімічныя дапаможнікі, календары, школьныя падручнікі[141]. А што значыла распрацоўка й выданьне Літоўскіх Статутаў, сыстэматызацыя архіўных дакумэнтаў - Мэтрыкі Літоўскай?
Адным словам, Абэцэдарскаму вельмі цяжка давесьці адваротнае, пераканаць, быццам культура йшла не з Вялікага Княства ў Маскоўшчыну, але з Маскоўшчыны ў Княства.
Што ж да «заходнеэўрапейскіх культурных уплываў» у Беларусі эпохі Вялікага Княства, дык яны нагэтулькі відавочныя, што тут не даводзіцца спэцыяльна паклікацца на тыя ці іншыя факты. У адным мы згодныя з прафэсарам, што не выпадае ўсё зводзіць да гэтых заходнеэўрапейскіх уплываў і запазычаньняў. Самабытнымі тварцамі былі й беларускія культурныя дзеячы. Але ж, шануючы «самабытнасьць беларускае культуры», не выпадае і адмаўляць гэтыя ўплывы й запазычаньні, тым болей, што падобны крок быў бы адно на сьмех. Моладзь, будучыя дзеячы Вялікага Княства вучыліся ў заходнеэўрапейскіх унівэрсытэтах. Краіны Заходняй Эўропы наведвалі і іншыя грамадзяне гэтае незамкнённае ў сваіх межах дзяржавы. Тут яны сустракаліся з культурным Рэнесансам, дасягненьнямі навукі, рэфармацыйнымі рухамі, гуманістычнымі ідэямі. Княства было цесна зьвязанае з Польшчаю й Чэхіяй, а ў школах краю шмат было выкладчыкаў зь Італіі, Польшчы, Нямеччыны дый іншых заходнеэўрапейскіх краінаў. Як жа, у гэтым выпадку Беларусь павінна была адгарадзіцца ад заходнеэўрапейскіх культурных уплываў і пазычаньняў?! Тая ці іншая «зялезная заслона» выглядала б проста нерэальнай, шкоднай і тыранскай.