Выбрать главу
«Каробушку» пяе дзіцячы альт, І надрываецца абрыдлая шарманка.

Горад ламбардаў і банкаў, рэклам і вітрын не можа пачуць голасу бяды і няшчасця — глухія яго вуліцы, глухая ноч, «не менш глухі людскі натоўп». Чалавеку сумленнаму вельмі цяжка тут, ён адчувае сябе страшэнна стомленым, і не столькі ад спёкі, якою «пышуць дахі і асфальт», колькі ад гэтай глухаты і чэрствасці, ад якой хочацца куды-небудзь сысці, сесці «на далёкай лаўцы, хаця бы крышку часу адпачыць!».

Трагедыі абяздоленых людзей, якія ў пошуках ратунку ад галоднай смерці вымушаны накідаць бацькоўскі кут і ехаць насустрач невядомаму лёсу далёка за мора, на чужыну, прысвечана «Эмігранцкая песня» паэта. Балючым і горкім сумам вее ад гэтай праўдзівай споведзі тых, каму ў сваім родным краі не хапіла хлеба. Сацыяльная няроўнасць, жорсткая і драпежная палітыка эксплуататараў — вось што гоніць тысячы галодных і раздзетых па дарогах свету, вось дзе прычына ўсіх няшчасцяў і бед народных. Іменна гэтая думка пакладзена ў аснову аднаго з лепшых узораў грамадзянскай лірыкі Багдановіча — верша «Мяжы». Неаглядны абшары зямлі, «нязмерны вольныя прасторы»,— гаворыць паэт,— але чалавек падзяліў іх межамі і платамі, перакапаў ірвамі і канавамі, адгарадзіў «шнурамі штыкоў» і «стопудовымі гранітнымі каменнямі» — і ўсё дзеля таго, каб панавала варожасць паміж людзьмі, каб адны знемагалі ад сытасці, а другія паміралі з голаду.

Пабач, што робіцца за гэтымі платамі! Ў надмернай працы гіне тут Галодны і абдзёрты люд —

той самы люд, які «сваімі моцнымі рукамі» і скібы правёў па раллі, «і рэйкі пралажыў чыгунак, заводаў коміны падпяў у выш нябёс», «а сам даўно сляпы ад слёз і ўжо забыўся аб ратунак».

Багдановіча неадступна гпяла пакутная думка аб бяспраўным становішчы свайго народа, якім адвеку пагарджалі і «не пушчалі з ярма», якому адмовілі нават у элементарным чалавечым праве па пратэст і які вымушан быў крычаць «Дзякуй» там, дзе трэба было крычаць «Ратуйце!». Але ў сэрцы паэта не згасаў «агонь гарачы веры», пад шэрым попелам «панурых і нудных гадзін» гарэў «чырвоны жар» падзей. І тады з хворых і збалелых грудзей вырываліся на свет пругкія, звонкія, прамяніста-яркія радкі:

Беларусь, твой народ дачакаецца Залацістага, яснага дня. Паглядзі, як усход разгараецца, Колькі ў хмарках залётных агня...

Багдановіч быў вялікім жыццялюбам і гуманістам. Яго ідэйна-эстэтычнае крэда трымалася на светлай веры ў чалавека, на глыбокай павазе да яго асобы. Менавіта адгэтуль вынікала яго абвостраная цікавасць да ўнутранага, духоўнага свету людзей, да патаемных пачуццяў і думак жывой чалавечай душы. Адгэтуль і той беспамылкова-чуйны псіхалагізм, які характарызуе любоўную лірыку паэта, гаворку ўдваіх «пры агні ў цішыні», і тая безнацяжная філасафічнасць, якою вызначаюцца яго вершы-роздумы аб жыцці і смерці, аб паэце і паэзіі, аб прыгожым і брыдкім у рэчаіснасці і ў мастацтве.

Апошняя з гэтых якасцей паэтычнага дару Багдановіча асабліва важная. У нашай старой паэзіі філасофскі пачатак быў слаба развіты, яна была ў большай меры або трыбуннай, або спавядальнай, або маляўнічай, або напеўнай. Шчаслівым выключэннем якраз і з'явілася творчасць Багдановіча — паэта, які валодаў здольнасцю пранікаць у сутнасць з'явы, здольнасцю аналізаваць і абагульняць. Многія яго радкі і нават цэлыя вершы гучаць як мудрыя жыццёвыя формулы, як вобразныя паэтычныя афарызмы з багатым і глыбокім філасофскім падтэкстам.

У адным з вершаў цыкла «Места» паэт, напрыклад, гаворыць пра хлопчыка, што «выдувае з мыла пузыры». Як толькі прыгожая бурбалка вясёлкай уздымецца ў паветра, хлопчык хапае яе рукой — і ў яго далоні «застаецца адна слата». Так аўтар праводзіць глыбокую думку аб тым, што і творы мастацтва, якія зіхацяць непраўдзівай, эфемернай красой, не маюць ні вартасці, ні трываласці і пры першым сутыкненні з жыццём, з рэчаіснасцю ператвараюцца ў слату, у нішто. Хараство ж сапраўднага мастацтва не ў вонкавым бляску, а ва ўнутранай сіле пачуцця, у велічнай ідэі, у высакароднай прастаце формы.