Выбрать главу

Але хацелася б задаць паважанаму аўтару простае пытанне: а навошта? Чаму, напрыклад, вяселле ў Літве ці ў Грузіі павінна быць падобнае на вяселле ў Беларусі ці ў Татарыі? У імя чаго патрэбна такая уніфікацыя форм духоўнага жыцця розных народаў краіны? Які разумны сэнс гэтага? Якія станоўчыя мэты будуць гэтым дасягнуты? Галоўная ж задача заключаецца ў тым, каб усякі абрад у любым раёне краіны служыў камуністычнаму выхаванню, развіццю камуністычнай свядомасці, каб ён працаваў на карысць нашай сацыялістычнай культуры. Але хіба гэту сваю місію абрад будзе выконваць найлепшым чынам, калі ён будзе уніфікаваны для ўсіх народаў краіны? Хіба само жыццё не даказвае, што на практыцы атрымліваецца наадварот — што аднастайнасць у гэтай справе ні да чога добрага не прыводзіць і што карысць ад яе больш чым сумніцельная? У друку ўжо неаднойчы гучалі галасы відных дзеячаў культуры і мастацтва — з перасцярогай ад непрадуманых намаганняў па ўкараненню ў жыццё агульнаабавязковых для ўсёй краіны абрадаў.

Жыццё даказвае, што ў насаджэнні падобнай аднастайнасці не толькі няма разумнага сэнсу і прагрэсіўнай мэты, але і што ўсе гэтыя намаганні па уніфікацыі асуджаны на правал, бо яны не зыходзяць з рэальных прадумоў, яны валюнтарысцкія па сутнасці. На самай справе, хіба гэта рэальна, хіба магчыма, каб свята працы эстонскіх рыбакоў праводзілася гэтак жа, як свята працы кіргізскіх аўчароў ці ўзбекскіх бавоўнікаў, а свята малдаўскіх вінаградараў — як свята працы ў хлебаробаў Разаншчыны ці ў карэльскіх лесарубаў? Што агульнае, адзінае ва ўсіх гэтых святаў? Агульная ідэя: слава працы! Слава і гонар чалавеку працы, чалавеку будаўніку і творцу. Так, ідэйная аснова ўсіх гэтых святаў адзіная, агульная. Але ж абрад — гэта ўжо канкрэтнае дзеянне, якое матэрыялізуе ідэю, і ён вызначаецца многімі аб'ектыўнымі фактарамі. Напрыклад, геаграфічнымі ўмовамі жыцця і працы, спецыфікай асноўнага занятку насельніцтва, векавымі нацыянальнымі (прыгожымі, здаровымі!) традыцыямі і звычаямі. Хіба можна з усім гэтым не лічыцца?

Аўтар кнігі галасуе за «адзінства формы савецкіх абрадаў», якое аднак «не выключае наяўнасці ў іх нацыянальных рыс» (с. 95). Але хіба нацыянальныя рысы не з'яўляюцца тым, што побач з іншым вызначае форму? Змест абраду вызначаецца канкрэтным жыццём данага народа ці групы насельніцтва — як жа можна гэтаму канкрэтнаму зместу навязаць звонку якуюсьці універсальную форму? Хіба форма не залежыць ад зместу? Як жа ў такім разе быць з навуковай тэорыяй?

Цяпер у нас шмат гаворыцца і пішацца аб неабходнасці стварэння новых абрадаў. Даюцца рэкамендацыі, выпрацоўваюцца сцэнарыі і лібрэта, у тым ліку і для новага вяселля. Зразумела чаму: усе бачаць, што сучаснае вяселле пачало зводзіцца да рэгістрацыі шлюбу і звычайнага застольнага банкета пасля рэгістрацыі. Малавата, вядома, для душы, для хвалявання, каб запомнілася, каб стала моцным выхаваўчым элементам для маладой сям'і. Натуральна, трэба нешта рабіць, каб вясельны цырыманіял быў прыгожы, яркі, запамінальны. Але ці адыграюць тут вырашальную ролю гатовыя, ды яшчэ да таго ж цэнтралізаваныя, лібрэта і сцэнарыі? Хіба прыгажосць і прывабнасць народнага вяселля ў мінулым не заключалася перш за ўсё ў творчай самадзейнасці саміх яе ўдзельнікаў — блізкіх сваякоў, сяброў, суседзяў? У народным вяселлі было многа імправізацыі, выдумкі, я сказаў бы — нерэгламенхаванай творчай свабоды. Можа, і нам цяпер весці справу так, каб выяўлялася творчая ініцыятыва саміх удзельнікаў вяселля? Ці не занадта многа мы рэкамендуем і прадпісваем? Дарэчы, Р. П. Штаніна, маючы на ўвазе мінулыя часы, зусім слушна гаворыць, што «ні адзін абрад не ствараўся штучна, а быў выкліканы да жыцця неабходнасцю» (с. 17). Вельмі правільнае меркаванне! І не толькі ў дачыненні да часоў даўно мінулых.